Activiste Modi Ntambwe klaagt discriminatie Afrikaanse diaspora aan

Modi Ntambwe groeide aldus op in België en volgde na de middelbare school een graduaat rechtswetenschappen. Al vlug werd ze actief in de vrouwen- en mensenrechten­beweging. Ondertussen coördineert ze ook het platform People of African Descent Belgium.

Die organisatie werd gevraagd om het bezoek mee voor te bereiden van de delegatie van VN-experts die in ons land begin februari de mensenrechtensituatie van de Afrikaanse diaspora onderzocht.De experts stelden na gesprekken met de overheid en burgerorganisaties een 74 punten tellend rapport op, waarin ze stelden dat mensen van Afrikaanse afkomst in België nog altijd te maken krijgen met hardnekkige racistische vooroordelen en discriminatie. Ook oordeelden de experts dat de Belgische regering zich moet excuseren voor de wreedheden begaan tijdens de kolonisatie.

Is dat ook uw mening: België moet zich excuseren voor het koloniale verleden?
Modi Ntambwe: Excuses voor het koloniale verleden interesseren me niet. Excuses waarvoor en aan wie? De meeste mensen die de koloniale tijd meegemaakt hebben, zijn overleden. Die excuses komen gewoon te laat. Mij interesseert het racisme waar de Afrikaanse diaspora hier in België nog altijd mee te kampen heeft.

Dat was ook waar het de VN-delegatie om te doen was.Ook voor de experts gaat het niet zozeer om wat er in het verleden gebeurd is. Maar ze denken dat de wortels van het huidige racisme liggen in het gebrek aan erkenning van de wreedheden die destijds begaan werden en dat België zich daarom moet excuseren. De pers heeft die excuses uitvergroot, terwijl het rapport nog ruim zeventig andere punten bevat.

Als er excuses moeten komen, is het voor de erfenis van de kolonisatie die vandaag nog zoveel mensen pijn doet.

Wat is de link tussen het koloniale verleden en het huidige racisme?
Ntambwe: Die is dubbel. De mentaliteit van de koloniale administratie zit nog altijd ingebakken in het Belgische systeem. Hierdoor worden zwarten nog al te vaak achtergesteld en krijgen ze niet de dienstverlening waar ze recht op hebben. Je ziet dat bijvoorbeeld bij de gemeentelijke administratie. Heel wat ambtenaren zijn kleine dictatortjes die tegenover zwarten een andere houding aannemen en heel neerbuigend kunnen zijn. De dossiers belanden stelselmatig onderaan. Wij vragen geen voorkeursbehandeling, wel een correcte behandeling.

Daarnaast is er ook de beeldvorming over mensen met Afrikaanse roots, de stereotypen ontstaan tijdens de kolonisatie waarbij de zwarte steevast als minderwaardig wordt voorgesteld. Dan krijg je situaties zoals ik zelf meemaakte toen ik in België aankwam. We speelden op straat met anderen en mijn zusje en ik moesten paardje spelen voor het blanke kind. Was dat blanke kind fundamenteel racistisch? Neen, maar het had in Afrika gewoond en daar was het normaal dat de boy paardje speelde voor de blanke kindjes.

U hebt dus zelf ook te maken gekregen met racisme en discri­minatie?
Ntambwe: Ik denk dat geen enkele zwarte in dit land zal zeggen dat hij er nooit mee te maken heeft gehad. Ik kwam hier op school aan en werd bij de eerste Sinterklaas meteen tot Zwarte Piet gebombardeerd. Je hebt als kind geen idee waarover het gaat, want Sinterklaas, en al zeker Zwarte Piet, behoren niet tot je traditie. Toch krijg je al vlug door dat de ene de stouterik is en de andere de goede. Ik kan de pijn vandaag nog voelen.

Dat is maar een van de vele voorbeelden. Wij waren een gezin met acht kinderen. Mijn ouders hebben jarenlang moeten zoeken naar een geschikte woning. Normaal gezien kwamen wij in aanmerking voor een sociale woning, maar die hebben we nooit gekregen. Voor zo’n groot gezin was er niets, zeiden ze. Mijn ouders moesten dus op de privémarkt iets zien te vinden, wat aartsmoeilijk was. Ze hebben uiteindelijk moeten liegen over het aantal kinderen. Ze zeiden dat ze er maar vier hadden, anders wilde niemand hen een woning verhuren. De andere kinderen werden elders ondergebracht of moesten zich stil houden.De discriminatie op de woonmarkt gaat vandaag gewoon door. Je mag een prima baan hebben, drie loonfiches kunnen voorleggen, je wordt gewoon wandelen gestuurd omdat je zwart bent.

Hoe zit het op de arbeidsmarkt?
Ntambwe: Precies hetzelfde. Hoe vaak gebeurt het niet dat een zwarte, of hij nu onder- of overgekwalificeerd is, gewoon gediskwalificeerd wordt voor een job alleen vanwege zijn huidskleur. Ikzelf heb na mijn afstuderen vijfenhalf jaar moeten zoeken tot ik een job vond, een interimbaantje bovendien. Mijn schoolkameraden waren toen al dik vijf jaar carrière aan het maken.

U woont hier nu bijna vijftig jaar. Is de situatie wel verbeterd?
Ntambwe: Weinig. Het is allemaal subtieler geworden. Vroeger was rassendiscriminatie zichtbaar, frontaal en daardoor voorspelbaar. No blacks. Nu is het anders: je kan vijftien jaar ergens werken zonder in de gaten te hebben dat je omgeven bent door latent racisme, tot het op een dag ontploft.

België heeft intussen een antiracisme- en antidiscriminatiewetgeving gekregen. Is die niet effectief?
Ntambwe: Er is de wet van 1981, herzien in 2007. Die is niet slecht, maar wordt te weinig toegepast. Zoveel racisme en maar zo weinig veroordelingen, dat is niet normaal. Het heeft ermee te maken dat er te weinig officiële klachten worden ingediend. Dat komt omdat de mensen geen vertrouwen hebben in justitie. Ze worden op alle niveaus ontmoedigd om een klacht over racisme in te dienen.

Door de werkgever, door de vakbond, door de politie. ‘Ben je wel zeker’ of ‘Het zal tot niets leiden,’ krijgen ze overal te horen. Zelfs bij het Interfederaal Gelijke­kansencentrum Unia krijgt niet elke klacht gevolg. Nochtans is het belangrijk dat er aangifte gedaan wordt. Het moet geregistreerd worden, anders bestaat het probleem niet.

Excuses voor het verleden interesseren u niet. Wat dan wel?
Ntambwe: Herstel. Er moet dringend een open dialoog opgestart worden. Nuchter, zonder emoties en zonder politieke recuperatie. België moet in de spiegel kijken en zich realiseren dat er met het kolonialisme een dynamiek is opgezet om de ander te onderwerpen, in casu de zwarte. Die dynamiek, die koloniale mentaliteit is er vandaag nog steeds. De geest van de blanke Belg moet geherprogrammeerd worden.

Herprogrammeren, hoe doe je dat?
Ntambwe: Door de mensen opnieuw op te voeden. De ware koloniale geschiedenis moet worden opgeschreven, verteld en onderwezen. Het moet geweten zijn. Het onderwijs speelt hierbij een belangrijke rol, want het vormt de volgende generaties.

In het rapport van de VN-experts wordt aangeraden om elke leerkracht een antiracismetraining te geven. Is dat nog nodig?
Ntambwe: Zeker, zwarte en andere migratiekinderen zijn nog al te vaak de usual suspects van de klas. Als een zwart kind zelfbewust van zich afbijt, wordt het meteen weggezet als lastig of wild of hyperactief, een kind dat gedisciplineerd moet worden.

Kinderen met Afrikaanse roots hebben het niet makkelijk.
Ntambwe: Neen, want op een dag worden ze wakker en realiseren ze zich: ik ben hier niet thuis. Ik ben niet gelijkwaardig aan mijn vriendje en ik zal minder snel in het leven vooruitgaan. Ze beseffen dat ze niet goed genoeg bevonden worden voor deze samenleving, alleen omdat ze zwart zijn, iets waar ze niks aan kunnen veranderen.
Ook aan hun Afrikaanse wortels hebben ze niet veel houvast, want Afrika wordt altijd negatief, hoogstens exotisch voorgesteld. Als je dan geen heel sterke thuissituatie hebt, kan dat leiden tot extreme situaties, gewelddadig gedrag, psychologische problemen, en zelfs tot zelfmoord.

Racisme tast ook de mentale gezondheid van mensen aan?
Ntambwe: Vooral het feit dat mensen niet worden geloofd, dat ze te horen krijgen dat ze zich de racistische bejegeningen inbeelden, heeft impact op de mentale gezondheid. In onze gemeenschap boomen diabetes en hoge bloeddruk, maar ook schizofrenie, depressie en andere psychische aandoeningen.

Met Marokko deelt België geen koloniaal verleden, maar ook de Marokkanen en andere Noord-­Afrikanen hebben te lijden onder racisme en discriminatie.
Ntambwe: Klopt, maar voor de zwarten is het leven hier nog moeilijker, omdat ze er minder goed in geslaagd zijn om een zelfvoor­zienende gemeenschap te worden. De migratiegeschiedenis van de Marokkanen is anders, recenter ook. Zij kwamen om economische redenen en hebben inmiddels een zekere economische autonomie. Zij worden ook gediscrimineerd op de arbeidsmarkt, maar zij hebben deels hun eigen werkgelegenheid gecreëerd en zijn daardoor auto­nomer.

De meeste zwarten zijn destijds niet naar hier gekomen om een plek op de arbeidsmarkt te veroveren, maar om te studeren en met de bedoeling later terug te keren. Alles werd gedaan opdat ze niet aan werk zouden gaan, ook de echtgenotes mochten niet werken. De Belgische overheid hield hun economische emancipatie tegen. Het gevolg is dat de armoede en precariteit bij de zwarte gemeenschap vandaag heel groot zijn. Vooral de vrouwen zijn kwetsbaar.

Vrouwen van Afrikaanse origine hebben het nog harder te verduren dan mannen?
Ntambwe: Inderdaad, terwijl zij in de zwarte gemeenschap de steunpilaren zijn. Ondanks hun kwetsbaarheid steunt de gemeenschap op hen. Zij bekommeren zich om de zieken, de vluchtelingen.

En de mannen?
Ntambwe: Zij hebben minder veerkracht, zijn minder in staat om in moeilijke omstandigheden toch door te zetten. Wij vrouwen geven niet op. De mama’s moeten hoe dan ook een oplossing vinden om hun kinderen te voeden. Ze doen er alles voor, wat hen heel kwetsbaar maakt. Sommigen komen terecht in de mensenhandel en de prostitutie.

In hun rapport tonen de VN-experts zich bezorgd over het ontbreken van data over discriminatie en diversiteit.
Ntambwe: Klopt, het ontbreken van data is een groot probleem. Via dataverzameling kan je nagaan in welke mate het Belgische engagement rond gelijkheid en diversiteit wordt bereikt. Tijdens het bezoek gaven de Belgische overheidsinstanties toe dat er weinig cijfergegevens zijn. Etniciteit kan niet geregistreerd worden vanwege de privacy, zo klinkt het. Maar dat is onzin, wij hebben er geen enkel probleem mee om onze afkomst aan te duiden.

Wat moet er volgens u gebeuren om echt vooruitgang te maken?
Ntambwe: Er moet dringend een nationaal actieplan voor de strijd tegen racisme en discriminatie komen, zoals de VN-werkgroep ook voorstelde. En gezien de onder­vertegenwoordiging van mensen met Afrikaanse roots bij justitie en in de politiek en de ambtenarij pleit ik ook voor een meer voluntaristische politiek. Diversiteitsplannen helpen niet. Ik denk dat het tijd is voor quota.