Annalisa Gadaleta (CAW): ‘We stevenen af op een schipbreuk'

In het crisisjaar 2022 werd het welzijn van de Brusselaars flink op de proef gesteld. “Er is overal miserie, maar in Brussel is het altijd een stuk erger,” zegt Annalisa Gadaleta, directeur van het Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW). “En de hulpverlening staat op instorten.”

Gadaleta, voorheen bekend als schepen voor Groen in Molenbeek, kwam begin 2020 aan het hoofd van het Brusselse CAW, de Vlaams-Brusselse organisatie die antwoord probeert te geven op vragen van mensen die in psychische nood verkeren of relationele, familiale, administratieve, financiële of andere materiële problemen hebben.

Vlak na haar aantreden barstte de coronacrisis los en daarna stopte het niet meer. Begin dit jaar brak de oorlog in Oekraïne uit, met een vluchtelingenstroom, energiecrisis en torenhoge inflatie tot gevolg. De wooncrisis die al langer in de stad woedt, werd nijpender en er kwam nog een asielcrisis bovenop.

Een onhoudbare situatie, zegt Gadaleta. “Al zolang ik in Brussel werk, bijna een kwarteeuw nu, is de sociale situatie van de stad zeer kwetsbaar. Je kan het vergelijken met een huis waarvan de funderingen nooit stevig waren. Vandaag, met al die crisissen, staat het huis op instorten. Want er is nog een noodsituatie bijgekomen: de personeelscrisis. In de welzijnssector vind je geen volk meer. Mijn collega's en ikzelf doen nog voort, maar we weten dat we het ooit niet meer zullen aankunnen. We stevenen af op een ramp, een schipbreuk.”

Zijn de gevolgen van het personeelstekort nu al merkbaar?
Annalisa Gadaleta: Zeker, de schaarste maakt het moeilijker om welzijnsvragen op te lossen. Want het tekort zit niet alleen bij ons, maar in heel de welzijnssector en alles eromheen. Wij hebben hier bijvoorbeeld een crisismeldpunt, een telefonische permanentie waar onveilige situaties met kinderen gemeld kunnen worden. Vandaag duurt het soms 75 dagen voor we een oplossing hebben. Hoe dat komt? De jeugdhulp is compleet verzadigd. Er waren al niet veel opvangmogelijkheden voor kinderen en jongeren in Brussel, maar nu moeten leefgroepen sluiten door personeelsgebrek.Overal zijn wachtlijsten, maar een kind kan niet wachten.

Ander voorbeeld: de onderbemande OCMW's die het niet meer kunnen bolwerken en dan maar gaan staken. In Sint-Joost werden onlangs de uitkeringen niet betaald en was het OCMW vervolgens zelfs enkele dagen dicht. Je zal maar een alleenstaande moeder zijn en je leefloon niet krijgen.

Die moeder klopt dan bij jullie aan?
Gadaleta: Ja, maar wij kunnen alleen bemiddelen, we betalen zelf het leefloon niet. Hoe moeten wij een oplossing vinden als het OCMW niet bereikbaar is? De toegankelijkheid van openbare en andere diensten, zoals gemeenten en OCMW's, vakbonden, ziekenfondsen, RVA, energieleveranciers en banken, is sinds corona fel achteruitgegaan. Het is een echt probleem aan het worden.

Is het CAW zelf ook niet minder toegankelijk? Vroeger hadden jullie een onthaaldienst op verschillende plekken in de stad, nu zit het onthaal op één plek?
Gadaleta: We zijn niet minder toegankelijk, we hebben ons anders georganiseerd. Toen ik hier begon, verkeerde het CAW in een heel moeilijke financiële situatie. Een efficiëntieoefening was nodig. Brussel is groot, we kunnen niet overal aanwezig zijn. We hebben ervoor gekozen om het onthaal op één plek te organiseren, in ons gebouw aan de Antwerpselaan, en outreachend te werken. Zo hebben we projecten in enkele scholen.
Omdat we moesten besparen, hebben we geen afzonderlijk kantoor meer in Sint-Gillis, maar we werken wel nog altijd met gedetineerden. Ook moesten we het onthaaltehuis Foyer Bodegem overdragen, maar we hebben nog steeds een aanbod voor ex-dak- en thuislozen.

Is het aantal hulpvragen in dit jaar van crisissen gestegen?
Gadaleta: Eind november hadden we al zesduizend cliënten over de vloer gekregen, een stuk meer dan in heel 2021. Bovendien zijn de dossiers ingewikkelder geworden. De problematiek is complexer dan in Vlaanderen.
Onze job is daardoor zwaarder, zo zwaar dat we steeds minder kunnen overlaten aan vrijwilligers. Zelfs voor professionals is het soms te moeilijk. Er zijn veel cliënten met een psychiatrische problematiek. Er is behoorlijk wat agressie. Ik ben zo trots op het werk van mijn collega's hier, maar soms ben ik bang dat hen iets overkomt.

Is het psychische lijden in deze stad groter dan de materiële nood?
Gadaleta: De meeste vragen die wij krijgen, gaan over administratieve kwesties, een aanvraag voor het OCMW of voor een sociale woning die de mensen zelf niet rond krijgen.
Op twee staan de vragen rond mentaal welzijn, mensen die eenzaam zijn, zich niet goed voelen. Heel veel jongeren in deze stad voelen zich slecht in hun vel, ze worstelen met hun identiteit, hun plek in de samenleving. Op de derde plaats komen de juridische vragen en op vier de vragen van mensen over hun verblijfsstatuut, bijvoorbeeld Oekraïners die niet geregistreerd raken bij de gemeente.
Mijn ervaring is dat materiële en psychische nood vaak samengaan. Iemand die zich in een moeilijke financiële situatie bevindt, krijgt stress en daardoor soms psychische klachten.
Een migrant die soms al een heftige voorgeschiedenis heeft, kampt vaak met materiële problemen, maar ook met angst en onzekerheid omdat hij zich moet oriënteren in deze ingewikkelde stad.

U verhuisde zelf destijds vanuit Zuid-Italië naar ons land. Kunt u zich daardoor makkelijker inleven in de problematiek van nieuwkomers?
Gadaleta: Ik reisde een kleine dertig jaar geleden naar hier, de liefde achterna. Brussel was een openbaring, maar toen ik aankwam, heb ik inderdaad ervaren welke drempels er allemaal zijn, de taal, de culturele verschillen.
Van racisme heb ik als Zuid-Italiaanse meer last gehad in Noord-Italië dan hier. Het zuiden van Italië was en is nog steeds economisch achtergesteld.

Waar komt uw sociaal engagement vandaan?
Gadaleta: ​​​​​​​Van mijn oma, denk ik. Ik groeide op in een nogal ingewikkeld gezin, niet disfunctioneel, maar er waren wel conflicten. Mama was leerkracht en communist, papa werkte in de privé en was christendemocraat. Je kan je inbeelden dat dat in de jaren zeventig in Italië behoorlijk wat vonken gaf.
Mijn oma was een soort tweede moederfiguur. Ze heeft haar lagere school niet afgemaakt en echt armoede gekend. Hoewel zij het zelf niet breed had, wilde ze toch altijd delen met wie nog minder had. Dat heb ik een beetje van haar geërfd. En ook: niet klagen, daar kon ze niet tegen. Ze is 93 en ik heb nog altijd een sterke band met haar.

In welke mate kan het CAW de problemen van de personen die bij jullie aankloppen oplossen?
Gadaleta: Soms kunnen wij snel hulp bieden, als we alleen een dossier moeten nakijken bijvoorbeeld, soms is het probleem complexer en moeten we doorverwijzen naar een van onze eigen gespecialiseerde diensten, de dienst schuldbemiddeling bijvoorbeeld, die helaas ook met een flinke wachtlijst kampt, of naar een andere gespecialiseerde organisatie.
Wij kunnen geen uitgeprocedeerde mensen aan papieren helpen, we betalen geen energiefacturen, maar we kunnen die mensen wel steunen op psychosociaal vlak. Soms bestaat hulpverlening erin mensen te leren omgaan met een situatie die niet rechtvaardig is.

De hulpverlening in Brussel is behoorlijk versnipperd. Raken mensen in nood er nog wijs uit?
Gadaleta: De versnippering is inderdaad groot en dat is soms lastig voor de cliënt, die gewoon een antwoord op zijn vraag wil. Zo moeten we mensen die geen enkele Nederlandstalige link hebben doorverwijzen naar een Franstalige organisatie, die soms heel anders werkt.
De hulpverlening is niet alleen versnipperd tussen Nederlandstalige en Franstalige organisaties, ook tussen de eerste, tweede en derde lijn en tussen de verschillende specialisaties. Daarbovenop heb je negentien gemeenten en OCMW's, elk met hun regels, zestien huisvestingsmaatschappijen, zes politiezones, de VGC, de GGC, de Cocof.
Die complexiteit van Brussel maakt het ook voor hulpverleners lastig. Wij zijn bovendien heel veel tijd kwijt aan afstemming en overleg. Eerst versnipperen en dan afstemmen, absurd. We kunnen Brussel zo niet meer blijven besturen.

U komt zelf uit de politiek. Hebt u …
Gadaleta: (Meteen) Of ik het mis? Nee (lacht). Ik heb veel respect voor mensen die zich inzetten voor de politiek, maar ik ben heel blij dat ik er niet meer in zit. Ik voel me bevrijd.
Ik heb nu een andere vorm van impact. Je hebt de twee nodig, mensen die het beleid uitstippelen en mensen die op het terrein staan. Als politicus leef je soms ver van de realiteit. En de politiek werkt traag, dat ervaar ik nu. Wanneer ik politici vertel dat de welzijnssector het water aan de lippen staat, krijg ik meestal als reactie: 'We nemen het mee.'

Dit is dus geen politieke pauze voor u?
Gadaleta: ​​​​​​​Nee, ik ben heel gelukkig met wat ik nu doe. Ik heb nog weinig contacten binnen Groen. Het is afgerond.

Hoe gaat u 2023 in? Bent u ondanks alles optimistisch?
Gadaleta: ​​​​​​​Ik ben van karakter zeer optimistisch. Maar ik vind het ook mijn plicht om te blijven zeggen: we gaan naar een instorting van het systeem. Dat is een harde boodschap, maar ik zou graag hebben dat deze stad, die mij zoveel gegeven heeft, vooruitgaat.