Belgian Network for Black Lives: 'Op de dag van de betoging voelde ik een intense eenheid'

Zonder corona was 2020 misschien wel het jaar van de antiracistische beweging geweest, zowel internationaal als in Brussel. Op een hete zondagmiddag in juni kwamen tienduizend mensen samen op het Poelaertplein om te eisen dat ook België zich inzet voor de rechten van zijn zwarte inwoners. Brusselaar, auteur, dichter en militante lesbische afrofeministe Joëlle Sambi Nzeba trok met de Belgian Network for Black Lives mee de beweging op gang.

Brussel is, op Dubai na, de meest diverse stad van de wereld. Brusselaars van Sub-Saharaanse Afrikaanse origine zijn geen onbelangrijk deel van die diversiteit. “Maar Brussel heeft een hypocrisieprobleem,” oordeelt Joëlle Sambi Nzeba. “De socio-economische realiteit is geen weerspiegeling van de capaciteiten van zijn inwoners. Er woont hier een heel hoog opgeleide zwarte gemeenschap die heel weinig kansen krijgt. De diversiteit van Brussel is als een postkaart: alles ziet er mooi uit van een afstand, maar in realiteit zien we heel weinig mensen van Afrikaanse origine op betekenisvolle functies met impact. Zeker de zichtbare representatie, zoals in de media, is bijna onbestaande. Ik wil wel op die 'postkaart' gaan staan, maar op het einde van de maand kan ik daar mijn huur niet mee betalen. We kunnen zoveel we willen de Benetton-reclame uithangen, maar dat vertaalt zich niet in reële socio-economische verbetering.”

Heeft de Black Lives Matter-beweging eigenlijk een voorgeschiedenis in Brussel?
Joëlle Sambi Nzeba: Voor mij persoonlijk, als student die hier aankwam uit Congo, heb ik altijd veel inspiratie gehaald uit de beweging van de sans-papiers. Als je niet uit een land in de Schengen-zone afkomstig bent, kom je vroeg of laat de geweld­dadigheid van de administratie tegen. En dat is overweldigend. Je kan een plaats beoordelen op hoe zij omgaan met niet-witte mensen, of met mensen in armoede. Kijk naar de geschiedenis van de Europese wijk: om en rond het Centraal Station zijn zeer veel mensen onteigend en weggejaagd om ruimte te maken voor het prestige van Europa. Bij de beweging van de sans-papiers in Brussel komt alles samen: armoede, racisme, verblijfsstatus, homofobie en islamofobie.

Al die manieren van uitsluiting kruisen elkaar, en het is indrukwekkend om te zien hoe die beweging zich blijft organiseren. Ik ben er zelf niet in actief, ik ben meer bezig met LGBTQ-zaken en seksisme, maar ook wij kruisen elkaar. Als we dus een betoging doen voor zwarte levens, moeten we het ook hebben over alle andere vormen van uitsluiting die bestaan naast racisme, en waar wij ook mee te kampen hebben.

Er zijn zoveel betogingen geweest voor de rechten van zwarte mensen, nog voor de betoging in juni, daar kwamen in vergelijking relatief weinig mensen op af, wat is er veranderd?
Sambi Nzeba: Ik heb de indruk dat er, zelfs in twee jaar tijd, veel verschoven is. We zijn gewoon met meer. Je moet begrijpen dat de tweede generatie Brusselaars van Sub-Saharaanse afkomst nu volwassen aan het worden is, en die is iets meer uitgesproken dan hun ouders. Toen onze ouders naar hier kwamen, waren ze vaak nog verdeeld op basis van land van afkomst. Ze waren meer bezig met maatschappelijke kwesties uit het land waar ze vandaan kwamen. Maar zij die hier opgroeiden, verbinden meer met elkaar, en zijn meer gemengd en Pan-Afrikanistisch. Dat wil niet zeggen dat er nooit spanningen zijn tussen verschillende gemeenschappen, tussen gemeenschappen uit Sub-Sahara Afrika onderling, of tussen de Arabische en de zwarte gemeenschap. Maar je voelt dat steeds meer dat mensen bereid zijn om solidair te zijn met elkaar: of het nu over politiegeweld of over racisme gaat. Dat gaat nog niet perfect. Maar we praten meer, we zoeken samen strategieën en dat hebben we te danken aan de jonge generatie.

Zijn er gelijkenissen en verschillen tussen de Amerikaanse Black Lives Matter-beweging en hoe het activisme in België wordt georganiseerd?
Sambi Nzeba: Er bestaat geen Belgische of Brusselse Black Lives Matter beweging. Ons zo noemen, is een grove versimpeling van de realiteit. We hebben onszelf ook nooit zo genoemd. Er is wél een antiracistische beweging die sterker en sterker wordt, maar die is enorm divers. De manifestatie is georganiseerd door zeer verschillende groepen, met verschillende structuren, einddoelen en manieren van werken. Ook de Belgian Network for Black Lives bestaat uiteindelijk uit een collectief van organisaties. We hebben ook niet dezelfde historische context als de VS en dat verschuift de focus. De betoging was natuurlijk een reactie op de directe aanleiding: racisme en politiegeweld. Om een einde te brengen aan overdreven identiteitscontroles en politiegeweld onder de aandacht te brengen. De zaken Adil en Mehdi wogen ook zwaar op het gemoed. Maar de betoging werd ook georganiseerd in de aanloop van 60 jaar onafhankelijkheid van Congo, het koloniale verleden was dus nooit veraf. Daarom ligt er in België meer focus op restitutie en dekoloniale initiatieven dan in de Verenigde Staten.

Kunt u even de aanloop van de betoging schetsen?
Sambi Nzeba: In België zitten we met een aantal uitdagingen om samen te organiseren. Er is niet alleen een taalverschil, er zijn ook de verschillende regio's en bestuursniveaus. Dat heeft ervoor gezorgd dat het in het verleden heel moeilijk was om samen iets te organiseren. Er was ook lang een consensus dat racisme een individueel probleem was, of een of ander lokaal probleem. Maar of iemand het n-woord gebruikt in Roeselare of Brussel, racisme is racisme. We laten ons geen blaasjes meer wijsmaken.
Voor de organisatie van de manifestatie stonden we dus wel voor een grote uitdaging. Voor het eerst moesten we in heel korte tijd met een grote diversiteit aan mensen samenwerken om dit tot een goed einde te brengen. We moesten elkaar heel snel vertrouwen, want anders zou er geen betoging komen. De week voor de betoging hebben we niet veel geslapen en natuurlijk zijn er dingen anders gelopen dan had gemoeten. We waren vaak brandjes aan het blussen.

Ondanks de verschillende spanningen hadden we dezelfde focus: we moeten met veel samenkomen om dit racisme te bestrijden. Die dag zelf was heel emotioneel. Onderweg naar de betoging zag ik steeds meer vlagen mensen in de richting van het plein stappen. Het raakt me nog altijd. We hadden net maanden alleen thuis gezeten, maar wij voelen ons al jaren eenzaam. Dat moment was een besef: 'Ik ben niet gek, ik ben niet alleen, we zijn samen.' Al die jonge gezichten daar. Die dag voelde ik een intense eenheid.
Het moeilijkste komt nu, de schijnwerpers zijn weg, hoe gaan we nu verder? Mensen denken soms dat activisme cool is: maar wij slapen niet, we worden met de dood bedreigd, we krijgen hier geen loon voor. Het zijn ook niet altijd de mensen die je op de tv ziet die het echte werk doen.

BLM was de eerste betoging sinds het begin van de coronacrisis. Daar kwam veel reactie op, intussen zijn betogingen in coronatijden normaler geworden. Heeft de manifestatie daar een lans gebroken?
Sambi Nzeba: Dat durf ik niet te zeggen. Het was interessant om te zien hoe politici kapitaliseerden op de Black Lives Matter-beweging: ze posten een zwart vierkantje, maken een paar posts op sociale media, maar ondersteunden de manifestatie totaal niet. We leven in een zeer intense tijd, waar er veel controle is op het gedrag van mensen. Ik denk dat we vandaag zo'n manifestatie niet opnieuw zouden kunnen organiseren.

Ziet u een evolutie sinds de betoging?
Sambi Nzeba: Neen, er zijn cosmetische acties uitgevoerd, maar dat is enkel de façade. Ik wacht nog steeds op meer. Maar de betoging was een historisch moment, een symbool van de grote nood en wens voor verandering. Nu wegkijken zou de foute beslissing zijn. Je kan ons niet langer tevreden houden met een oppervlakkige aanpak. No Justice, No Peace, punt.