Brussel als nucleair doelwit: 'Kernwapens vooral bedoeld om niet te gebruiken'

Iets langer dan een week geleden is het ondenkbare gebeurd toen Rusland Oekraïne binnenviel: opnieuw een oorlog in Europa. Nu de Russische president Poetin ook aankondigt de nucleaire wapens op scherp te zetten, rijst de vraag wie hij zou kunnen viseren. Kan Brussel een doelwit zijn als gastheer voor de EU, NAVO en SWIFT? En bestaan er mogelijkheden om te schuilen in het geval van een nucleaire aanval?

De recente oorlog in Oekraïne plaatst de meeste Europese landen (behalve Wit-Rusland) tegenover Rusland, een grootmacht met een aanzienlijk aantal kernwapens. Het land dreigde al met het 'in speciale gevechtsmodus' brengen van de nucleaire strijdkrachten. Van een kernstaat die een arsenaal van meer dan 6.000 kernwapens bezit, klinkt dat verontrustend. Al rijst de vraag nu of president Poetin wel degelijk op die beruchte rode knop zou drukken en wie hij dan kan viseren.

De meningen onder nucleaire experts en experts internationale betrekkingen zijn verdeeld. De kans op een nucleaire aanval blijft miniem, daar zijn velen het over eens, ook Sven Biscop, defensie-expert aan de Universiteit Gent, die het een "nucleaire afschrikkingstheorie" noemt. “Eens je als land een kernwapen afvuurt, dan ben je de kracht van dat wapen kwijt. De kracht bij een kernwapen zit in het dreigement,” klinkt het.

“De enige manier voor het Westen om zich daartegen te weren, is door Rusland met hetzelfde te bedreigen,” voegt Biscop er nog aan toe. Tot het eens fout loopt, vindt Tom Sauer, nucleair expert aan de UAntwerpen. “Het is niet de eerste keer dat een oorlog of conflict ontketend wordt door een irrationele beslissing. Denk maar aan hoe we in de eerste wereldoorlog zijn gesukkeld,” werpt hij op. “Het enige wat we kunnen doen, is kernwapens wereldwijd elimineren.” Al gaan de huidige atoommachten daar vermoedelijk niet meteen voor springen.

Waar de experts wel eensgezind over zijn, is de potentiële bestemming van Poetins ‘schrikraket’. Als er één doelwit momenteel kwetsbaar is, dan is het wel Brussel, waar de internationale instellingen EU, NAVO en SWIFT (dat internationaal betaalverkeer regelt, red.) huizen.

Daarbij komt nog eens dat als Rusland zijn zwaarste kernwapens op Brussel laat vallen er maar weinig te redden valt. Daar winden Sauer en Biscop geen doekjes om. Voor het geweld van een nucleair wapen is geen mens, dier of gebouw veilig. “Een atoombom is zo destructief dat je je er niet op kán voorbereiden,” zegt Sauer, iets wat Biscop bevestigt.

Als er dan toch een kernaanval zou komen, al is de kans dus klein, zijn er dan opties om jezelf in veiligheid te brengen? En heeft een schuilkelder überhaupt zin?

In Brussel vind je in elk geval verschillende schuilkelders. De bekendste ligt onder het Warandepark en stamt uit de periode net voor de Tweede Wereldoorlog. Onder het park is een doolhof aangelegd van gangen die leiden naar verschillende kamers en deuren, die uitgeven op het Koninklijk Paleis, de Wetstraat, de Kamer en de Senaat.

Ook onder het Vossenplein bevindt zich een bunker uit de tijd van de Tweede Wereldoorlog. Enkele jaren geleden wou politica Els Ampe er nog een ondergrondse parking van maken, maar dat stuitte op protest van buurtbewoners en erfgoedverenigingen.

Maar schuilkelders zijn de facto onbruikbaar bij een zware kernaanval. “Een schuilkelder is niet bestand tegen de huidige kernwapens,” zegt Biscop. “Bovendien kan je maar voor korte tijd schuilen op zulke plaatsen,” voegt Sauer eraan toe. “Want wat doe je als je weer naar buiten wil? Dan kom je terug in die radioactieve straling terecht.”

Jodiumpil als redmiddel?

En wat met de vraag naar jodiumpillen die fors is toegenomen sinds de dreigementen van Poetin? Een jodiumpil beschermt de schildklier immers tegen radioactief jodium dat vrij kan komen tijdens een kernaanval en kanker kan veroorzaken.

Bij het innemen van zo’n pil raakt de schildklier vol met niet-radioactief jodium en is er geen plaats meer voor de radioactieve stof. “Alleen heeft de Brusselaar daar niets aan als de aanval onze kant uitkomt,” legt Biscop uit. “Dat is alleen handig voor mensen die wat verder weg wonen.”

Het Crisiscentrum hamert er verder ook op dat je jodiumtabletten alleen op het juiste moment mag innemen, wanneer de overheid dat aanbeveelt. De inname van jodium moet ook altijd gepaard gaan met schuilen. Neem dus zeker niet op eigen houtje jodiumpillen in.

Noodwaarschuwing

Je kunt je als Brusselaar dus niet echt wapenen tegen een kernaanval als de hoofdstad een doel zou worden. Het principe van oorlog, en nu ook kernwapens, is lang buiten beeld gebleven in ons land, simpelweg omdat we er al een tijdje niet mee te maken kregen en er ons dus eigenlijk niet veel bij kunnen voorstellen – de jongere generatie toch niet.

Toch moet je geen huilende luchtalarm verwachten als het ooit zo ver komt, want anders dan verschillende buurlanden heeft ons land – en dus ook Brussel – geen luchtalarmen meer. “In het verleden hadden we zeshonderd sirenes, maar die zijn verouderd en je kan er maar een beperkt aantal mensen mee bereiken,” zegt Yves Stevens van het nationaal Crisiscentrum.

Wat in de plaats is gekomen, is ‘BE-Alert’, de waarschuwingstool voor noodsituaties. De overheid kan mensen die zich geregistreerd hebben contacteren via sms, e-mail of telefoon. 85 procent van de Belgische gemeenten is aangesloten bij het alarmsysteem en deze maand heeft BE-Alert de kaap van één miljoen registraties gehaald. Dat is te danken aan de rol die het in de coronacrisis heeft gespeeld.

BE-Alert vervangt dus het traditionele luchtalarm bij een oorlogssituatie. Maar al bij al hoeven we ons niet meteen zorgen te maken als het van defensie-expert Sven Biscop afhangt. “Door alarmistisch te reageren op Poetins bedreigingen spelen we hem alleen maar in de kaart,” zegt Biscop. “Zijn doel is om onze besluitvorming te beïnvloeden, en hoe meer twijfel we zaaien, hoe meer Poetin aan kracht wint,” klinkt het. “Dat is de essentie van nucleaire afschrikking.”