Brusselse administratie hapt naar adem: ‘We mogen niet eens op elkaars verdieping komen'

Huurpremies die maar niet uitbetaald raken zijn niet het enige probleem binnen de Brusselse administratie. Aanwervingen die een eeuwigheid aanslepen, administraties die amper overleggen en collega's die niet op elkaars verdieping mogen: de voorbije jaren kwamen er tal van openbare instellingen bij, maar lang niet iedereen is tevreden over het resultaat. “Hoog tijd om weer meer samen te werken.”

Herinnert u zich het nieuws uit 2015 en 2016 nog? Dat ging niet alleen over terreur. Ook de Brusselse tunnels eisten een hoofdrol op, met vallende brokstukken, verhalen over gebrekkig onderhoud en nationale ophef over zoveel onkunde. Logisch dus dat minister van Mobiliteit Pascal Smet (nu One.brussels/Vooruit) even later een audit voorstelde over gewestadministratie Brussel Mobiliteit, die onder meer voor het tunnelonderhoud instaat. Belangrijkste conclusie: er waren 103 personeelsleden te weinig, waardoor de dienst zijn werk niet naar behoren kon doen. Smet beloofde beterschap binnen het jaar.

Anno 2022 is het personeels­tekort bij de dienst echter nog altijd schrijnend. Brussel Mobiliteit is vandaag op zoek naar 131 nieuwe personeelsleden, vaak technische profielen zoals ingenieurs. Dat is bijna een kwart van het – ondertussen wel uitgebreide – personeelskader van 555 mensen. Geen wonder dat de administratie regelmatig keuzes moet maken. De fietspaden op de Kleine Ring? Een krachttoer die enkel mogelijk was omdat zowat alle andere fietsprojecten in de vorige legislatuur in de koelkast gingen. Of neem de heraanleg van het gevaarlijke Sainctelette-kruispunt. Die liep geruisloos één jaar vertraging op omdat er geen project manager was.

Politieke grip

Het personeelstekort bij Brussel Mobiliteit is maar een van de pijnpunten binnen de Brusselse openbare instellingen. Die ondergingen de voorbije jaren een metamorfose, waarbij de centrale administratie werd afgeslankt en er tegelijk tal van nieuwe, thematische instellingen bijkwamen, zoals Parking.brussels, Urban.brussels of Brussel Preventie & Veiligheid. Sommige werden een instelling van openbaar nut, andere bleven binnen de centrale administratie, maar met een autonomere werking en een vaak politiek benoemde topman of -vrouw.

Die decentralisatie moest het Gewest efficiënter maken, heette het. In de praktijk bleek het echter ook een manier voor de Brusselse politiek om meer grip te krijgen op de administratie. Vervelde de administratie de afgelopen jaren nu tot de performante machine die ze moest worden? Een ruime belronde levert alvast nergens een volmondige 'ja' op.

Niet dat er geen positieve noten zijn. De dominantie van de PS aan de top van de administraties is vandaag bijvoorbeeld flink afgenomen en het komt ook al eens voor dat een topman benoemd wordt van een partij die niet in de regering zit. Dat was bijvoorbeeld bij Perspective.brussels het geval, waar Antoine de Borman (van Les Engagés-signatuur) het haalde van een resem PS-kandidaten, terwijl zijn partij in de oppositie zat. Datzelfde Perspective is ook een van de administraties die vrij goed lijken te functioneren.

Vicieuze cirkel

Terug naar Brussel Mobiliteit. Deed de regering dan helemaal niets aan het personeelstekort? Dat nu ook weer niet. In 2017 werden 23 extra personeelsleden toegekend, leert navraag bij de administratie. Dit jaar kwamen daar nog eens 31 mensen bij. Maar de onderbezetting bij Brussel Mobiliteit is nu al jaren zo hoog dat ook de druk op de mensen die er wél werken erg hoog is, waardoor heel wat personeelsleden ziek worden of uiteindelijk voor een andere werkomgeving kiezen. Een vicieuze cirkel.

Hoe kan het dat een dienst die zo manifest onderbemand is, maar niet structureel versterkt raakt? Een terugkerende analyse is dat de aanwervingsprocedures veel te lang duren. En de mobiliteitsadministratie is niet de enige die met personeelstekort kampt. Brussel Huisvesting heeft te weinig inspecteurs om krotwoningen op te sporen. Ook elders wordt trouwens aangedrongen op snellere aanwervingen.

Nieuwe aanwervingen voor de gewestadministratie, dat is de opdracht van Talent.brussels, een van de nieuwe gewestelijke structuren die de voorbije jaren ontstonden binnen de centrale administratie. Talent.brussels moest rechttrekken waar het Gewest vroeger niet in slaagde: snel mensen in dienst nemen. Maar dat lukte de voorbije jaren niet echt, geven verschillende gesprekspartners grif toe. De doorlooptijd voor een procedure bedroeg de voorbije jaren tot negen maanden, horen we. “Dat is zo lang dat goede kandidaten al lang weg zijn,” zegt een goedgeplaatste bron.

Achteraan de wachtrij

Een van de problemen waar Talent.brussels mee kampt is, jawel, opnieuw personeelstekort. “Toen ik hier in 2019 algemeen adjunct-­directeur werd, waren er maar 55 mensen in dienst op een kader van 92 mensen,” vertelt Cédric Verschooten. “Op die manier konden we dat jaar maar 121 aanwervingen afsluiten.” Dat is pijnlijk weinig voor een geheel van publieke instellingen die jaarlijks een natuurlijk verloop hebben van een zeshonderdtal mensen.

Een tweede knoop was tot voor kort de band met de federale evenknie Selor, die een deel van de procedure voor zijn rekening nam. “Er leefde het gevoel dat we daar wat aan het eind van de wachtrij zaten,” legt algemeen adjunct-­directeur Verschooten uit. “Net zoals in Vlaanderen hebben we toen besloten om volledige autonomie na te streven.”

Brussels minister van Ambtenarenzaken Sven Gatz (Open VLD) en de Talent-directie maken zich sterk dat er beterschap op komst is. Het personeelskader werd onlangs uitgebreid van 95 tot 147 en tegen eind dit jaar moeten die mensen ook operationeel zijn. “De inhaalbeweging moet toestaan om circa 1.200 mensen per jaar aan te werven,” telt Gatz. Liefst tien keer zoveel als in 2019 dus.

De vernieuwde procedure, die Talent.brussels voortaan zelf in handen heeft, moet daarbij een soort turboversie worden van de huidige. Ze is van kracht sinds februari. “Zodra een openbare instelling zijn vacature in ons systeem plaatst, rekenen we voortaan zestig kalenderdagen tot we een laureatenlijst afleveren,” zegt Verschooten.

Duur leergeld

Talent.brussels is niet het enige obstakel voor een slagkrachtige administratie. Meer personeel krijgen, dat verliep tot voor kort via een scenario dat rechtstreeks van Franz Kafka gestolen leek. “In het verleden stelden we een personeelsplan op dat goedgekeurd werd door de regering, maar waar vervolgens geen budget bleek voor te zijn. Eigenlijk beslis je dan om niets te doen,” zucht een hoge bron bij Brussel Mobiliteit.

Minister Gatz bevestigt de merkwaardige gang van zaken. “Het klinkt vreemd, maar zo liep het tot voor kort inderdaad. Ik heb dat omgegooid. Elke organisatie krijgt een enveloppe, waarmee de aanwervingen dan ook moeten gebeuren.”

Nogal wat nieuwe instellingen betaalden bovendien duur leergeld. Parking.brussels haalde de voorbije jaren zo het nieuws met tal van blunders, of het nu ging over een onbereikbare klantendienst, onterechte boetes of scancars die zonder de nodige toestemmingen rondrijden.

Of wat te denken van Brussel Huisvesting, dat er nu al zeven jaar niet of amper in slaagt om de huurpremies voor kwetsbare gezinnen uit te keren (zie dit artikel)? Aan verklaringen voor de vertraging was er nooit een gebrek: nu eens is het een te zware procedure die hervormd dient te worden, dan weer onduidelijke doelgroepdefinities, informaticaproblemen of aanslepend overleg met partnerorganisaties. Openlijke kritiek op de gang van zaken is daarbij niet gewenst: de klokkenluider die de zaak aan het licht bracht, kreeg zijn C4.

Doorgeschoten slinger

Een terugkerende kritiek op de huidige werking luidt ook dat de decentralisatie te ver is doorgeschoten. “Ik heb het toen niet zo luid willen zeggen door mijn functie, maar die vermenigvuldiging van Brusselse spelers vond ik nooit een goed idee,” zegt Christian Lamouline, huidig burgemeester van Sint-Agatha-­Berchem en voormalig topman van de centrale Brusselse administratie. “Je verliest daardoor een pak schaalvoordelen, elke organisatie moet nu haar eigen diensten uitbouwen die elders vaak ook al bestaan. Daarnaast zag je ook dat er minder coördinatie was tussen die nieuwe instellingen. Eigenlijk hebben we een ingewikkeld Brussels landschap nog wat complexer gemaakt.”

De hele decentralisatie kost zo meer geld dan één administratie waarin er meer samenwerking is tussen verschillende diensten, denkt Lamouline. “Ik heb de indruk dat het extra geld dat daarvoor is uitgetrokken nu ontbreekt om reële personeelsnoden in te vullen. Dit verdient een grondige evaluatie en misschien wel een nieuwe hervorming met meer samenwerking.”

Lamouline is niet de enige die op een gebrek aan samenwerking wijst. “Of er gecoördineerd wordt, hangt vandaag veel meer dan vroeger af van de persoonlijkheid van leidinggevenden in andere instellingen,” ondervindt een bron bij Perspective.

Niet enkel het formele overleg is vandaag een kwestie van toeval, ook het informele contact – u weet wel: aan de koffiemachine ontstaan de beste ideeën – is een pak moeilijker geworden, nu de verschillende administraties en aanverwante organisaties vaak in verschillende gebouwen zitten. “En als we dan al een gebouw delen, zoals de nieuwe Iris Tower, dan mogen we niet eens op elkaars verdieping,” vertelt een bron die er werkt. “Waanzin, toch?”

Fusies

De minister spreekt de critici niet tegen. “Dat al die autonomere diensten meer kunnen samenwerken lijkt me evident,” geeft Gatz toe. “In ons Optirisplan om de administratie te hervormen richten we daarom een college van secretarissen-generaal op. We zullen de verschillende instellingen ook verplichten om centraal gestuurd hun boekhouding (waar het Rekenhof steevast kritiek op heeft, red.) op te maken. En verder willen we ook kijken waar al die instellingen dingen dubbel doen en synergieën mogelijk zijn. Na een periode van decentralisatie, is het nu tijd om die beweging te corrigeren.”

Op langere termijn denkt Gatz zelfs aan een nieuwe fusie tussen een aantal diensten die logischerwijze bij elkaar horen. Nogal wat waarnemers verwonderen er zich bijvoorbeeld over dat Perspective (stadsplanning) en Urban (vergunningen) twee volledige gescheiden organisaties vormen. “Ik wil in elk geval het debat over mogelijke fusies starten.”

Meer samenwerking en misschien wel versmelting, dat betekent ook dat de administraties in de toekomst wel weer eens onafhankelijker zouden kunnen worden van de politiek. En laat die – relatieve – onafhankelijkheid nu net een van de redenen geweest zijn die de vorige regeringen aanzette om net te decentraliseren. Elke minister zijn ministerie, dat betekent ook meer controle over de eigen administratie. Het wordt dan ook uitkijken hoever de slinger terugzwaait.

Dat er best wel wat inmenging is, weegt vandaag in elk geval op heel wat ambtenaren. “Dat de politiek de lijnen uitzet voor administratie is nogal wiedes,” zegt een bron. “Maar steeds weer wisselende prioriteiten put mensen uit, die dan al eens afwezig blijven.”

De bemoeienis kan soms ver gaan, blijkt uit een voorbeeld dat ons opnieuw naar de Brusselse tunnels brengt. “In de vorige legislatuur wou de bevoegde minister zelfs de schroefjes van de muurplaten in de Hallepoorttunnel laten vervangen,” zegt een lid van de administratie. “In plaats van donker moesten die wit worden. Met dat soort interventies maak je een mens toch moedeloos?” We gingen even kijken in de tunnel. De schroefjes zijn er nog steeds donker. Personeelsgebrek, het is een argument waar je alle kanten mee uit kan.