Collectief Mémoire Coloniale: 'Wij buigen het hoofd niet meer'

U bent zich daarna steeds blijven inzetten voor de Afrikaanse diaspora, samen met veel andere activisten. Waarom komen de Afro-Belgen de jongste tijd zo scherp uit de hoek?
Kalvin Soiresse Njall: Jongeren met Afrikaanse roots zijn vandaag hard op zoek naar hun identiteit. Ze eisen respect voor hun waardigheid en voor hun burgerschap. Hun ouders en grootouders hadden een heel andere mentaliteit. Zij bogen het hoofd, ook mijn moeder deed dat destijds.

Er is daarover vandaag ook een conflict: de jongeren verwijten hun ouders dat ze niet genoeg gedaan hebben om zich in België te laten gelden. Maar waarom bogen onze ouders en grootouders het hoofd? Omdat ze dachten dat ze zouden terugkeren. Dat is in de meeste gevallen niet gebeurd. Bovendien is men erin geslaagd hun generatie te laten geloven dat de westerse beschaving superieur is aan de Afrikaanse. Wit is mooi, zwart lelijk. Koloniale vervreemding, heet dat. Het is een ziekte.

De huidige generatie accepteert die hiërarchisering tussen beschavingen niet meer, geen sprake van. Kijk naar de haarsnit van de zwarten aan de universiteiten. Steeds vaker hebben ze natuurlijke afrokapsels in de stijl van de Amerikaanse activiste Angela Davis.

Waarom is de jonge generatie zo gespitst op het kolonialisme, iets wat vooral hun ouders en grootouders hebben meegemaakt?
Soiresse: Omdat het kolonialisme niet voorbij is. Wij leven in het neokolonialisme. Kijk maar naar het onderwijs. In het leerplan van het Franstalige technisch en beroeps­onderwijs staat dat de koloniale geschiedenis verplicht onderwezen moet worden. Maar wat vertellen de leerboeken?Dat niet het kapitalis­tische project van Leopold II aan de basis ligt van het kolonialisme, maar wel het feit dat de blanken wilden immigreren naar Congo. Ook staat er dat de kolonisator voor economische ontwikkeling gezorgd heeft, want voordien leefde de bevolking van pluk, visvangst en jacht. Dat is recyclage van de koloniale propaganda. Daarom heeft Mémoire Coloniale een brief geschreven naar de verantwoordelijke minister Marie-Martine Schyns (CDH).

Wij eisen onder meer dat ook de Afrikaanse geschiedenis van voor de kolonisatie uit de doeken wordt gedaan. Het koninkrijk Congo onderhield in de zestiende eeuw al diplomatieke betrekkingen met Portugal en het Luba-volk had een eigen munt lang voor de blanken arriveerden.

In juni is er eindelijk een Lumumba­plein gekomen in Brussel. Een overwinning?
Soiresse: Een enorme overwinning, want de Congolese gemeenschap ijverde er al vijftien jaar voor. Ook voor mij als Togolees is Patrice Lumumba (de vermoorde eerste premier van het onafhankelijke Congo, red.) een politiek rolmodel. Ik merk dat Lumumba in België tot op vandaag angst inboezemt. In de koloniale propaganda is hij altijd afgeschilderd als een gevaarlijk man, anti-blank en communist. Ondertussen zijn er proefschriften die dat weerleggen. Voor ons was het heel belangrijk dat hij een plek kreeg in het straatbeeld.

Maar het is niet het beoogde gezellige plein achter de Sint-Bonifatiuskerk in Elsene geworden, wel een tochtig en mottig hoekje aan metro Naamsepoort, op het grondgebied van de stad Brussel.
Soiresse: Het ligt wel aan de ingang van Matonge. En wat meer is: dit is voor ons niet het einde. Het moet een mooi plein worden. We rekenen daarbij op de nieuwe meerderheden, zonder MR, in Brussel-Stad en Elsene. Het was de MR die dit dossier blokkeerde. In Elsene zei MR-burgemeester Dominique Dufourny: ‘Zolang ik burgemeester ben, komt er geen Lumumbaplein in Elsene.’

En in Brussel-Stad had de vorige PS-MR-meerderheid ons een plein én een standbeeld beloofd. Maar de MR wilde uiteindelijk geen standbeeld, een pleintje moest volstaan. Dominique Dufourny en Alain Courtois zijn kinderen van de koloniale propaganda. Daarom zijn we voor de verkiezingen zowel in Brussel-Stad als in Elsene stevig campagne gaan voeren tegen de MR. We zijn van deur tot deur gegaan en hebben alle buitenlanders opgeroepen om zich in te schrijven, zodat ze mee de MR konden wegstemmen. En dat is gebeurd.

Volgens mijn informatie lopen er momenteel gesprekken tussen Brussel en Elsene over de toekomst van het plein. Wij willen dat de gehele Bolwerksquare, ook het Elsense deel, Lumumbaplein wordt. En dat er een standbeeld komt. Geen hedendaagse abstracte kunst, maar een figuratief beeld van Lumumba. Voorts willen we dat het plein aangekleed wordt met banken en bloemen. We hebben tegen de nieuwe rood-groene meerderheden gezegd: ‘Als jullie je belofte niet houden, zullen jullie boeten, net als de MR.’

Met Pierre Kompany heeft Gans­horen nu de eerste zwarte burgemeester van het land. Ook een succes voor de diaspora?
Soiresse: Voor mij als afro-Belg is het zeker een overwinning. Qua symboolwaarde kan het tellen, een zwarte die burgemeester wordt. Het is trouwens meer dan de kleur alleen. Kompany is in België gearriveerd als vluchteling. Hij is het voorbeeld dat je kan slagen in het leven, ook al heb je een andere huidskleur of heb je geen papieren.

Ik verwacht nu wel dat hij iets doet met zijn nieuwe status van rolmodel, dat hij die voorbeeldfunctie inzet om vooruitgang te boeken in bepaalde kwesties. Hij zou de Franstalige minister van Onderwijs, zijn partijgenoot Schyns, kunnen aanspreken over het leerplan voor geschiedenis. En als nieuwe burgemeester mag hij niet alleen ten dienste staan van een bepaalde elite, maar moet hij ook de afro-Belgen en alle andere mensen met buitenlandse roots het gevoel geven dat ze deel uitmaken van het maatschappelijk project.

Wat te denken van het vernieuwde museum van Tervuren? Is dat een zege, of toch een nederlaag?
Soiresse: Geen van beide. Het museum is nog steeds een mengeling van veel collecties. Het is een zoölogisch, geologisch, etnografisch museum en ook een museum van de koloniale geschiedenis. Je kan er drie, vier verschillende musea van maken. Wij vinden dat dit museum in de eerste plaats moet focussen op de dekolonisatie. De vooroordelen en stereotypen moeten ontkracht worden. Je kan dat doen aan de hand van de kunst- en historische voorwerpen die zich in het museum bevinden. Maar eerst moeten de Afrikaanse landen of dorpen opnieuw officieel eigenaar worden van alle objecten die destijds geroofd werden. Daarna kan je samen overleggen: wat doen we ermee, lenen jullie ze uit, beheren we ze samen?

Hebt u het gevoel dat het museum er alles aan gedaan heeft om vooruitgang te boeken?
Soiresse: Er zijn zeker inspanningen gedaan, onder druk van de afro-Belgen en andere mensen die begrepen hebben dat de wereld veranderd is. Maar er moet nog veel gebeuren. Hoe kan je een museum heropenen waar de zwarten, zoals in Tervuren, alleen achter de bar van het nieuwe restaurant staan en niet in de leiding zitten? Welk voorbeeld geef je dan aan je bezoekers?

Hoe denkt u over onze koning? Hij zegde op het laatste nippertje af voor de opening van het AfricaMuseum.
Soiresse: De koning is vrij om te doen wat hij wil. Misschien is hij inderdaad bang voor de confrontatie met het koloniale verleden. In elk geval, we hebben in dit land de koning niet nodig om vooruitgang te boeken in maatschappelijke kwesties, denk maar aan de abortuskwestie.
Dat betekent niet dat het koningshuis zelf ook niet moet dekoloniseren. Want de koning was een van de vier pijlers van de kolonisatie, naast de Staat, de Kerk en de bedrijfswereld. Hij moet het verleden onder ogen zien en al het archiefmateriaal vrijgeven.

Transparantie is nodig. Er is bijvoorbeeld nog altijd onduidelijkheid over de vraag of koning Boudewijn destijds zijn impliciete toestemming heeft gegeven voor de moord op Lumumba. Als de huidige koning dat niet opheldert, blijven Elisabeth en zij die na haar komen ermee zitten.

En wat met de standbeelden van Leopold II?
Soiresse: Dat is een probleem, maar we werken eraan. We hebben de nieuwe coalities in de gemeenten hierover een nota gestuurd. Binnenkort verwachten we nieuws. De koloniale standbeelden moeten op zijn minst in hun context geplaatst worden, maar sommige moeten gewoon weg. Leopold II heeft te veel standbeelden. Alle sculpturen die het koloniale verleden verheerlijken, kunnen naar de kelders van het museum van Tervuren. De mensen kunnen ze daar komen bekijken.

Ook het imposante standbeeld aan Troon?
Soiresse: Nee, dat moet blijven, maar met een groot tekstbord op dezelfde hoogte, geen klein plaatje onderaan. Zo kunnen we het beeld gebruiken om de koloniale ideeën met de grond gelijk te maken.

Kalvin Soiresse Njall

• In 1982 geboren in Togo
• Leeft sinds 2004 in Brussel
• Studeert rechten en politieke wetenschappen
• Richt in 2012 het antikolonialistisch collectief Mémoire Coloniale op
• Leraar secundair onderwijs in Nijvel
• Op 14/10 verkozen tot Ecolo-gemeenteraadslid in Ganshoren