Column Freddi Smekens: De leste

I n ons Brussels zegt men soms: "De leste zaain de beste." Misschien gaat het hier om een verwijzing naar de bijbelse spreuk "De laatsen zullen de eersten zijn", maar gezien mijn spreekwoordelijke bijbel­onvastheid laat ik het aan de lezer over om uitsluitsel te geven. Waar ik het hier over wil hebben, is over het feit dat een Schots dialect van de ene op de andere dag is uitgestorven.

"Van den iene op den andere dag?! Mo enfin, hoo kan da na?" zou men kunnen opmerken. Niet onterecht, want het gaat hier, althans volgens mij, toch om een fenomenale gebeurtenis. Om die te benaderen en beter te kaderen zal ik mijn bron in het Brussels aanhalen en citeren. "In Schotland es op 92-joerige leiftaaid ne zeikere Bobby Hogg gesteurve. Gien weireldneus gooj ma zegge, beste leizer. En dat es het en effet oek ni. Woere het ni dat er mier on de hand es. Hogg en zaain breu woere de leste dee het ploetselaaik dialect van het vissersdeurpke Cromarty, gielegan in het naurde van Schotland, nog sproeke. Noe de duud van zaain breu, zes joer geleie, haa Hogg alle moojte van de weireld om mè zaain dorpsgenaute nog te converseire." Tot daar de aanzet van wat dat Schotse dialect in een niet al te verre toekomst te wachten stond.

Taalkundigen zijn van mening dat de meeste Schotse dialecten overvloeien in het Engels. Omdat dit bepaalde dialect te zeer was blijven steken in het Oergermaans, es da ni het geval geweist en veel 't, letterlaaik, duud mè de leste spreiker ervan.

Persoonlijk denk ik niet dat ons Brusselse dialect zo'n bliksemsnel einde te wachten staat. Maar laten we toch niet vergeten dat er wereldwijd jaarlijks zo'n twintig dialecten verdwijnen. Dat blijkt een neveneffect te zijn van zowel nieuwe communicatie­methoden als van industrialisering. Mè andere waude, hoo moderner e land, hoo gruuter de kans dat 'n dialect er zaaine keis lot. Een vaststelling die mij alvast een nogal triviale bedenking ingeeft: "We kunne de veurooitgang toch ni teigenaave vè gezellig ons klapke in het Brussels te blaave doon." Natuurlijk gaat het hier duidelijk om een scheve, bij de haren getrokken redenering, waarde lezer. Maar het is nu eenmaal zo dat ik, wat de toekomst en de ontwikkeling van onze Brusselse streektaal betreft, niet helemaal vrij ben van een tikkeltje doemdenken. Onze spraak- en taaltentakels reiken misschien (met de nadruk op dat laatste) verder dan die van een Schots vissersdorpje. Maar laten we wat dat betreft toch maar giene te dikke nek hemme.

Maar terug over naar de leste, daarover ging het hier tenslotte. Niet dat ik zulks met plezier doe, maar ik verplaats mij daarvoor toch even in de huid en de gedachten van de Schot over wie we het hierboven hadden. En in zekere zin ook in een - hopelijk verre - toekomst.

Het gebeuren speelt zich af in een Brussels café waar ik, na een lange winterslaap gekoppeld aan een decennialange virtuele afwezigheid, weer mijn intrede doe. Hoowel het nog ewa floe es vu maain uuge, wil ik maainen entrei toch ni in ruuk zeen opgoen. Om dat tot een goed einde te brengen neem ik eerst de stamgasten even in ogenschouw. De meeste gezichten zijn mij vrij bekend, maar geen van hen heeft, op welke manier dan ook, de tand des tijds doorstaan. Mijn intro kan eraan komen. "Awel, hoo zit dat hee?! Alleman es persees zu stillekes... Patron, geif ma ne keigel en geift er iene on de comptoir!" Ik dacht daarmee het ijs gebroken te hebben, maar tot mijn stomme verbazing komt er geen reactie. Ook de uitroep "Mo enfin, wat es dat hee?! Ik ben hee toch ni de leste dee Brussels sprekt?" valt in een plas van stilte.
Op dit ogenblik ben ik wel verplicht mij gewonnen te geven. Door de virtuele afwezigheid van ettelijke decennia waartoe ik mij heb laten verleiden, ben ik in een wereld terechtgekomen waarin men geen Brussels meer spreekt. "Er blaaft ma niks anders auver dan in maain aaige te spreike," merk ik droevig bij mezelf op. Ik herhaal mijn bestelling en hef het glas met de woorden: "In het Brussels betekent de heildronk 'gezondheid'. Santei!" Het hele gezelschap heft het glas met de kreet "Santei!" Dan pink ik een traan weg en word ik wakker. In Schotland.