Column Freddi Smekens: Doon

W at het Brusselse woordje doon betreft kan men het heel simpel houden: men kan er werkelijk alle kanten mee uit. We beginnen met de aloude dooddoener: “’k Hem niks van doon.”

Die wordt sinds jaar en dag gebruikt door mensen die ergens om verlegen zitten. Hetzelfde geldt voor: "Ik hem a ni van doon" of eventueel: "Ik hem neemand ni van doon." Met andere woorden, waarde lezer: men heeft altijd wel íéts nodig wanneer men niks van doon heit. Zo kan men zich er ook goojekuup van afmoeke door iemand mee te geven: "As ge ma van doon het, weutte ma te vinne."

Ik wou gewoon aangeven dat van doon niet noodzakelijk met 'doen' of 'handelen' te maken heeft. Maar waarmee dan wel? We gaan hierbij even het lijstje af van situaties waarin doon in ons Brussels het best van pas kan komen. En ook hier steekt de ironie telkens weer haar neus aan het venster. Zo komt "Ik hem van alles te doon" niet zelden overeen met "Ik hem niks te doon." Op het eerste gezicht zou het hier om een doordenkertje kunnen gaan, maar toch is het niet zo. Op de vraag: "Wa zaai on 't doon?" zal men nooit of heel zelden als antwoord krijgen: "Niks." Meestal pakt men in dat geval uit met: "Van alles" of: "'t Ien en 't ander." Hoe men het ook draait of keert, waarde lezer, we zaain allemoe altaaid eet on 't doon. En nu ik het toch over doon heb, schiet me plots te binnen dat we voor ons Algemeen Nederlandse alsof eigenlijk geen Brussels equivalent hebben. Hoe zou ik bijvoorbeeld "Ik doe maar alsof" vertalen in het Brussels? Zonder de taalpurist te willen uithangen zou ik het woordje alsof ongewijzigd in het Brussels overnemen - tenzij ik uiteraard van een lezer een andere suggestie krijg.

Iets korter bij het dagelijkse leven wordt men weleens geconfronteerd met de vraag: "Wa komde gaa hee doon?" Zoals ik ooit heb aangegeven, volstaat daarop het antwoord: "Ik moon toch eeverans zaain?" En zo komen we natuurlijk bij onze aloude Brusselse uitdrukking er e scheupke baa doon. Dat men daarmee in feite 'lichtjes overdrijven' bedoelt, zal niemand ontgaan. Wanneer de overtreffende trap wil betreden, komt nen gruute scheup of eventueel nen dikke schep van pas.

Een wat droeviger aspect van doon vindt men terug in de vraag: "Wat hei ma naa wei oengedoen?" Meestal gaat het hier beslist niet om een heuglijke ervaring. Hetzelfde geldt wanneer men vaststelt: "Ik hem eet opgedoen." Die woorden worden gelukkig meestal alleen gebruikt bij het oplopen van een verkoudheid. Wanneer het echter om een ergere aandoening gaat, heeft men het in ons Brussels over: "Ik hem eet opgeluupe."

Wanneer we nu de meer existentiële toer op gaan, komen we bij een vraag die we onszelf allemaal - spijtig genoeg - weleens moeten stellen: "Wa goen we naa doon?" Dat we op die retorische vraag niet direct een antwoord kunnen formuleren, zal ook de lezer al menigmaal ondervonden hebben. Belangrijk is in elk geval dat men bij die vraag niet te lang blijft stilstaan; meestal is "Niks" of "We zulle wel zeen" als antwoord ruimschoots voldoende. Voor een positief antwoord heeft men altijd de keuze tussen twee replieken die elkaar meer dan waard zijn. Namelijk: "Ik doon wa 'k kan" en: "Ik doon maain best." Op die uitlating zal niemand opmerkingen of aantijgingen kunnen formuleren.

Tot slot nog even over naar het vestimentaire aspect van doon. In deze barre wintertijd heeft ieder van ons, waarde lezer, het af en toe over: "Wa goen ik vandoeg oendoon?" Veel hoeft men zich bij die vraag niet aan te trekken, waarde lezer. En evenmin moeten we ons het hoofd breken over het feit of iets nu van doon of ni van doon is. Het enige wat ons in feite moet interesseren, is dat we, of we het nu willen of niet, altaaid voech doon, en dat het er daarbij helemaal niet toe doet woe we notoo goen.

Als besluit wil ik nog even aangeven dat op "Ik goen a neki eet zegge" altijd moet volgen: "Zeg mo, ik doon van niks." Want dat van niks doon, waarde lezer, komt in ons Brussels overeen met de absolute wereldvreemdheid die ieder van ons af en toe wil nastreven.