Column Freddi Smekens: Niks

H et komt mij af en toe voor dat iemand vraagt: “Wa es a volgend waud van de weik?” Ik zou dat gezonde nieuwsgierigheid kunnen noemen, hoewel ik natuurlijk meestal het antwoord schuldig moet blijven.

Doorgaans hou ik het dan ook bij: "Da kan ik na echt ni op veurhand zegge omda 'k het zeulf nog ni weit." Het zijn tenslotte de Brusselaars die mij, soms tot op het allerlaatste ogenblik, op ideeën brengen en mij de inspiratie leveren om iets neer te pennen over het een of andere Brusselse woordje (het waudje in kwestie, dus).

"Wa heit da allemoe mè niks te moeke?" hoor ik daar - terecht - opmerken. Welnu, af en toe vind ik de inspiratie ook bij mezelf. Zo bijvoorbeeld bij mijn antwoord op de eerste vraag van hierboven. "Ik schraaif auver niks," antwoordde ik een keer. Mijn toehoorder keek daarbij zelfs niet raar op. Hij sprak veeleer gevat: "Awel, awel! Da's wel da! As ge den toch auver van alles schraaift, kunde 't eive good auver niks hemme."

Bij die laatste opmerking moest ik toch even stilstaan. Ik dacht onmiddellijk bij mezelf: "Mo da's masscheen e gedacht... Vèwa ni...? Wa zou er zu allemoe auver niks te zegge zaain?" Vastbesloten als ik was om het auver niks t'hemme, begon ik over dat probleem grondig na te denken. Het eerste wat ik daarbij bij mezelf zei, was: "Aaigelaaik es wa daan pei zeit, just. Er bestoet niks woe da ni auver geschreive kan weudde. Vèwa den ni auver niks?"

"Da's allemoe good en wel," dacht ik verder, "mo er moot toch nog wat anders te vertelle zaain dan: 'Niks es niks'..." Bij dat laatste moest ik mezelf volmondig gelijk geven. Maar om mijn uitzetting over niks te stofferen, heb ik natuurlijk duidelijk nog wat meer nodig dan deze laconieke vaststelling. Toen ik overging op de bedenking: "Niks es alles en alles es niks", merkte ik op da'k ni goo beizeg was. Er moest en zou meer in niks zitten dan de grenzeloze leegte en de bodemloze afgrond waarmee ons woordje wordt geassocieerd.

"'t Zal ni gemakkelaaik zaain vè te vinne wa," was de volgende stap in mijn redenering. Ik besloot niks dan maar even in een Brusselse context te plaatsen, en te kijken naar het gebruik en de uitdrukkingen. Zo kwam ik onder andere tot de vaststelling dat er een subtiel onderscheid moet bestaan tussen "Da's niks" en "'t Es niks." Wanneer we beide uitspreken, voelen we het al aan. Maar ik laat het aan de lezer over om uit te vissen waaruit die nuance nu precies bestaat.

Iets kordater klinkt "Da's allemoe niks!" Dat zeggen we bijvoorbeeld als we terechtkomen in gevaarlijke, onontwarbare of eventueel verschrikkelijk vervelende situa­ties. "Da's allemoe niks" brengt de nodige innerlijke rust die we in zo'n geval goed kunnen gebruiken.

Even terug naar de subtiliteit, nu. Hoe moeten we het verschil aanvoelen tussen "Ik kan er niks on doon" en "Ik kan er ni on doon"? Rondvraag leert mij dat er voor de meeste mensen niks van verschil op zit. Welnu, zoals u ongetwijfeld tot hiertoe gemerkt hebt, valt er auver niks e stukske mier te zegge dan just niks. En toch wil ik aan niks nog iets toevoegen. In dat verband moeten we overstappen naar het minder leuke feit dat sommige mensen anderen af en toe uitschelden. Welnu, in dat droevige geval gaat geen enkele uitdrukking boven "Gaa zaait niks." Maar geen nood! Weet dat wie die uitdrukking gebruikt, meestal zeulf niks es.

Ik wil mijn uiteenzetting over niks echter niet met een droevige noot besluiten. Er zijn situaties genoeg waarin we onze medemens de, al dan niet wijze, raad "Niks van oentrekke!" kunnen meegeven. Eigenaardig genoeg gebruiken we die uitdrukking duidelijk minder vaak wanneer het om een probleem gaat dat onszelf aanbelangt. Ik wil hier absoluut niet de moraliserende toer op; daarom nog even het volgende. Wie uitpakt met "Ik trek ma nuut niks oen", komt volgens mij even ongeloofwaardig over als wie het heeft over "Ik trek ma altaaid alles oen." Zo ziet men maar, waarde lezer, dat - zij het in een welbepaalde context - niks en alles toch iets met elkaar te maken hebben. Of hem ik er gielegans niks van verstoen?