Column Freddi Smekens: Valle

W anneer men bij ons Brusselse woordje valle terechtkomt, dan denkt men haast automatisch aan de uitdrukking loete valle. Wat we tot hiertoe allemaal loete valle hemme, moet u uiteraard voor uzelf uitmaken. Maar één ding is wel zeker: ieder van ons heeft af en toe af te rekenen met de uitspraak: “Lot mo valle” (of “Lot mo zuu”).

Ik doe mijn best om na te gaan welke uitdrukkingen in ons Algemeen Nederlands daarmee zouden overeenkomen. En wat stel ik vast? Zowel "Laat maar" en "Laat zitten" als zelfs "Laat maar vallen" kunnen door de beugel.

Zoals u weet, waarde lezer, is de verbeelding in onze Brusselse streektaal haast onpeilbaar. De overtreffende trap van "Ik loet a in de steik" is in ons Brussels "Ik loet a valle."

Bij wat voorafging, komen we als vanzelf terecht bij de vaststelling "'t Es veugevalle!" Daarmee geeft men iets onherroepelijks aan. Veel milder klinkt "Da kan veuvalle..." Die uitspraak gebruikt men op een milde toon wanneer men iemand wil excuseren of moed wil inspreken. Laten we daarbij niet uit het oog verliezen, waarde lezer, dat veuvalle niet altijd een positieve inhoud heeft. Neem nu bijvoorbeeld "Da moo na just on maa veuvalle!" De persoon die dat zegt, is meestal de wanhoop nabij.

Daarnet hadden we het over de uitdrukking "'t Es veugevalle." Die uitdrukking kan gerust vervangen worden door "'t Es gebakke." Waarom nu juist iets gebakken - en niet gekookt, geroosterd of gestoomd - is, laat ik aan de verbeelding van de lezer over. Wanneer men het echter heeft over "Ik loet alles valle!", dan is men pas echt de wanhoop nabij, niet meer en niet minder. Temeer dat men er dan van uitgaat dat alles de inhoud van heel de wereld betreft.

Nu ik van vele lezers af en toe toelichtingen krijg, wil ik u overigens even een vraag stellen. En die is: waar zou de uitdrukking in de pataate valle wel vandaan komen? Veel opzoekwerk daaromtrent heeft mij weinig of niets opgeleverd. Waar ik wel uitkom, zijn uitdrukkingen als flaa valle of duudvalle. Beide uitdrukkingen hebben weliswaar niet veel met elkaar te maken, waarde lezer, maar geef met mij toe dat "Val naa duud!" toch een surrealistisch Brussels trekje in zich heeft. In ons Algemeen Nederlands zou ik "Val naa duud" willen hertalen als "Hoe is het mogelijk?". Mo da valt nateurlaaik te bezeen.

Nu misschien eventjes naar andere, langer vervlogen tijden. Sommigen onder ons zullen zich waarschijnlijk herinneren dat voor de invoering van de euro de uitdrukkingen "Valt aan frang?" en "Es aan frang gevalle?" nog algemeen gangbaar waren. Ik herinner me dat in ieder geval nog goed. Maar ook hier blijft het een heus mysterie waar deze typisch Brusselse uitdrukking vandaan komt. In zulke gevallen kan ik uiteraard desnoods terecht bij de Academie van het Brussels. Maar ik laat het liever aan de lezer over om mijn lantaarn wat bij te lichten. Temeer, waarde lezer, omdat men met ons aloude gezegde "Het leive es 'n kweste van valle en opstoen" alle kanten uit kan.

Dat ons woordje valle niet alleen negatieve tintjes heeft, wil ik nu toch even ten gronde bewijzen. Wie iemand absoluut gelijk wil geven, pakt in het Brussels uit met "Doe valt na neki niks op (of van) te zegge." Natuurlijk kan die uitdrukking gebruikt worden om iemand radicaal in de rede te vallen.

Het weze mij gegund, waarde lezer, vè naa neki de weitenschappelaaiken toor op te goen. Iedereen van ons kent de uitdrukking "Hij (of zij) es lieg gevalle." Meestal is er in dat soort gevallen weinig of niets aan de hand, of laten we dat althans hopen. Maar hoe zit het nu met het bizarre omhuugvalle? Ik weet wel zeker dat af en toe opgevangen te hebben. Zonder de Wet van Newton te willen aanvechten, zou ik er toch een randbemerking willen bij maken: as er eet op de grond valt, den bukke we ons en pakke we 't op. Of we laten het liggen, nateurlaaik. Maar stellen wij ons nu even voor, waarde lezer, dat as we eet loete valle, het on 't plafon zou blaave plekke. Welnu, in dat geval zou ik de eerste zijn om "Lot mo valle" te vervangen door "Lot mo plekke." En u waarschijnlijk ook.