Docuduo Custers en Brauwers: 'Neem niet zomaar alles voor waar aan'

"Onze motivatie? Zoeken naar de ware toedracht, naar de mechanismen achter iets, de verschillende opinies laten horen. Mensen doen beseffen dat er meer versies van één verhaal kunnen zijn. Dat ze zelf dingen kunnen uitzoeken en niet alles wat hen wordt voorgeschoteld, zomaar voor waar moeten aannemen." Vanuit hun journalistieke achtergrond maken Raf Custers en Greet Brauwers samen documentaire videoreportages. Hun film Lithium, vloek of zegen voor Bolivia? is een tijdje geleden bekroond met de persprijs van de Raad voor Duurzame Ontwikkeling.

G eadopteerde Brusselaars zijn het, Raf Custers en Greet Brauwers. Hij is Limburger van geboorte, zij West-Vlaamse. Beiden voelen ze zich prima bij hun leven in Brussel.

Raf Custers: "Is het de lucht? Of is het het water, waarmee ze kriek en geuze maken - wie zal het zeggen? Feit is dat hier een soort eigenzinnigheid, een geuzengeest leeft die er hopelijk nooit uit te krijgen is."

Greet Brauwers: "Vlamingen weten weinig van Brussel. Behalve dat stereotiepe beeld van de gevaarlijke stad. Omdat mensen in bepaalde kranten, ik ga geen namen noemen, ook alleen dat te zien krijgen. Het minste incident wordt breed uitgesmeerd. Ik hoef zelfs niet verder te zoeken dan mijn familie om dat bevestigd te zien: 'Brussel? Hoe kun je daar nu in godsnaam leven?' Terwijl de combinatie van kleinschaligheid en kosmopolitisme van Brussel een unieke, uiterst boeiende plek maakt."

Custers: "Natuurlijk is het geen simpele stad, het is niet al rozengeur en maneschijn, maar een genuanceerder beeld in de pers zou toch mogen."
Brauwers: "Het is de enige plek in België waar ik me echt thuis kan voelen. Waar wij ons thuis kunnen voelen. Mochten we ooit verkassen, dan zou het naar het buitenland zijn."

Bedelaar op gouden troon
Brauwers bemant de redactie van DeWereldMorgen.be, Custers is researcher voor de onderzoeksgroep Gresea over Noord-Zuidverhoudingen. De drang om de dingen te duiden zoals ze zijn, om een genuanceerd beeld brengen, hebben ze gemeen. Dat is ook wat ze doen in hun gezamenlijke docuvideo-projecten, die ze sinds de jaren 1990 naast hun dagelijkse werkzaamheden opzetten. Ze vullen elkaar mooi aan voor techniek, research en interviews. Hun jongste - bekroonde - documentaire videoreportage voerde hen naar Bolivia.

Custers: "Een drietal jaar geleden liep ik aan de Beurs een vriendin tegen het lijf die net terug was van Bolivia. Ze vertelde me over de Belgische ingenieur Guillaume Roelands, die er meewerkt aan een mijnbouwproject van de Boliviaanse regering voor het winnen van lithium. Ze zitten daar in Bolivia op de grootste lithiumreserves ter wereld, een enorme uitdaging voor een land dat gerangschikt staat als het tweede armste van Zuid-Amerika. Ik voelde: daar kunnen we misschien iets mee, met het verhaal van deze bedelaar op een gouden troon."

"Een jaar later gingen we ter plekke, en het bleek inderdaad een heel interessant alternatief voor de mijnbouw in landen van het zuidelijk halfrond, die zowat onveranderlijk uitbesteed is aan multinationals. Een alternatief met veel weerhaken ook, met veel factoren die het systeem dreigen te blokkeren. Eind 2009 zijn we eraan begonnen, een jaar later was de film er. Ondertussen heb ik er een heleboel artikels over geschreven, en dat zit nu mee in een iets langer lopend project: een boek dat zich stap voor stap heeft ontwikkeld en dat - grof omschreven - gaat over grondstoffen die de basis zijn voor alledaagse gebruiksvoorwerpen. Een boek dat vertelt hoe die materialen ontgonnen worden, dat de economie eromheen blootlegt, dat vertelt wie van het proces profiteert. Normaal gezien zou het eind dit jaar moeten verschijnen."

"Het Boliviaanse project gaat uit van een boerenvakbond en is opgepikt door de linkse president van Bolivia (Evo Morales, red.). Maar er zijn heel wat tussenniveaus. Onder meer politici die niet altijd even zuiver op de graat zijn. Dan heb je ook nog de spanningen met de boeren, die het project nog steeds als het hunne beschouwen, maar die vrezen dat het gaat verwateren, dat het uitverkocht wordt aan buitenlandse multinationals. Het project is nu blijkbaar op een kritisch punt gekomen. Veel interne spanningen, persoonlijke belangen die beginnen te spelen."

Brauwers: "Interne spanningen waarbij de multinationals waarschijnlijk achter de schermen maar wat graag olie op het vuur gooien. Het gaat over heel veel geld, er zijn enorme belangen mee gemoeid. En je zit nu eenmaal met de situatie dat Bolivia heel arm is, en dan is het natuurlijk makkelijk om een zwakke schakel te vinden. We hebben het gelobby ter plaatse gezien. Iedereen was er, de Japanners, de Chinezen, de Koreanen, de Fransen... Die staan daar allemaal op de stoep in de hoop dat de exploitatie in hun handen komt. Maar gelukkig blijft Bolivia tot nader order strijdbaar."

Custers: "We hebben in La Paz bijvoorbeeld de Franse ambassadeur gesproken; die man kwam over als een handelsreiziger. Een handelsreiziger voor een groot Frans conglomeraat, dat zijn basis heeft in de maritieme wereld en zich ondertussen heeft geworpen op de productie van elektrische auto's. En daar moet je dan tegen opboksen als land dat nog een hele weg te gaan heeft. De mensen die achter het project staan, verwijzen ook naar de hele koloniale geschiedenis. Er is indertijd ontzettend veel zilver en tin weggehaald uit Bolivia, vooral naar Spanje. Ze zeggen: 'Als je al het zilver zou gebruiken dat hier in de koloniale periode is weggehaald, dan zou je een brug kunnen bouwen van La Paz tot voor de deur van het koninklijk paleis in Madrid.' Het is dan ook vanuit zo'n soort inzicht dat ze er nu fervent tegen zijn om dit project, dat echt van nul is begonnen, uit te besteden aan het buitenland."

Brauwers: "Grondstoffen zouden de rijkdom moeten zijn voor landen van het Zuiden. Maar zoals de zaken er nu voor staan, zijn ze de destructieve kracht voor veel van die landen. Er zijn zoveel buitenlandse belangen mee gemoeid dat het een echte krabbenmand is."

Het zijn dit soort verhalen waarvoor de tandem Custers-Brauwers telkens weer warm loopt. Brauwers: "Je kunt naar het zuidelijk halfrond gaan en het verhaal van de armoede en de miserie brengen. Of je kunt op zoek gaan naar alternatieven zoals in Bolivia of in Congo - waar we al veel actief zijn geweest - en die in beeld proberen te brengen. Dat is wat wij altijd proberen te doen: de andere kant laten zien. Niet focussen op wat er slecht gaat, wel op de strijdbaarheid en inventiviteit van de mensen."

Custers: "Autonomie is een recht dat door het Noorden dikwijls miskend wordt, of gewoonweg genegeerd. In tweede instantie vanuit een misplaatst gevoel van moreel overwicht, in eerste instantie nog altijd vanuit een soort van koloniaal denken. Het eigen economische belang dat primeert. Een agenda waar men nadien een soort verantwoording aan geeft, of een morele verpakking."

Brauwers: "In die zin zijn de moderne communicatiemiddelen een zegen. Het internet is ons platform, of een van onze platformen, het zorgt er gewoonweg voor dat je dit soort zaken bij een breder publiek krijgt dan voorheen. De keerzijde is dan weer dat het dreigt te verdrinken in het overaanbod. Maar ik geloof wel in de mediawijsheid van de volgende generatie. Wij zijn er niet mee opgegroeid, maar ik zie bijvoorbeeld dat mijn zoon er helemaal anders mee omgaat dan wij."

De film staat online (zie link hiernaast).