Erfgoed-architect over Bozar: 'Het gebouw is een stukje stad, een meesterwerk'

Een dakbrand in Bozar heeft de glasdaken, plafonds en de grote concertzaal ernstig aangetast. Het kunstenhuis hoopt nu op steun van alle overheden om dat allemaal te herstellen. Erfgoedspecialist Jos Vandenbreeden komt in onze studio uitleggen wat het gebouw zo waardevol maakt. "Het Paleis voor Schone Kunsten is een meesterwerk, niet alleen van ruimte, maar ook met het daglicht dat in de zalen valt."

Jos Vandenbreeden is professor emeritus aan Sint-Lukas en erfgoedarchitect. Hij is momenteel betrokken bij een andere, geplande renovatie van de kamermuziekzaal in Bozar.

"De renovatie van het Paleis voor Schone Kunsten is meer dan twintig jaar geleden begonnen met een kleurenonderzoek", vertelt hij. "De grote concertzaal piekfijn gerestaureerd en daarna zijn alle daken vervangen. De glasdaken zijn op een nieuwe structuur gezet. Ik zie nu op een foto dat veel van die glasdaken gebroken of helemaal weg zijn."

Bij de werken aan de zuidelijke daken - aan de kant van de Koningslaan - is in 2009 ook de dakisolatie vernieuwd. Volgens de brandweer is het vuur maandag deels via die isolatie verspreid. De precieze oorzaak van de brand is wel nog niet bekend. "Ik weet niet welke soort isolatie men gebruikt heeft", zegt Vandenbreeden over de dakrenovatie. "Maar wanneer ik zelf een gebouw zou moeten isoleren waar kunst in getoond wordt, dan zou ik opteren voor een brandwerend of een niet-brandbaar isolatiemateriaal."

Stabiliteitsonderzoek

Een nieuwe renovatie dringt zich intussen op. Eerst en vooral gaat de Bozar nu de stabiliteit van hun dak onderzoeken. "De dakstructuur bestaat onder meer uit staal. En staal dat hitte heeft ondergaan, buigt door. Je moet dus eerst nagaan in hoeverre het stalen gedeelte van het gebouw niet te veel aan kracht verloren heeft", zegt Vandenbreeden. Ook de glazen plafonds in de tentoonstellingszalen zijn volgens Vandenbreeden kwetsbaar voor hitte. "Dat zijn daklichten met speciaal glas. Ik weet niet wat daarvan zal overblijven na de brand."

In de rest van het gebouw kan de schade beter meevallen, denkt de erfgoed-expert. "Horta had het Paleis voor Schone Kunsten helemaal in beton bedacht, zelfs zichtbaar beton. Hij vond dat heel mooi. Het was een wijziging ten opzichte van zijn architectuur in ijzer en staal uit de Art Nouveau periode." En dat beton is beter bestand tegen de hitte, verduidelijkt hij.

"Maar bij een brand is waterschade dikwijls groter dan de brand zelf", zegt Vandenbreeden. "Bij waterschade moet je waarschijnlijk ook nieuwe zetels en vloerbekleding installeren." Dat komt bovenop de nodige werken aan het orgel in de Henry Le Boeufzaal, dat ook onder het vocht geleden heeft. "Er is eerst een grondig onderzoek nodig vooraleer je weet hoeveel dat allemaal zal kosten. In eerste instantie moet je ervoor zorgen dat er geen nieuw water meer binnenkomt in de zalen."

Historische waarde

Om dat te verhinderen, is de Regie der Gebouwen al afdekzeilen aan het spannen over het dak. Hoeveel de herstellingswerken zullen kosten, daar wil niemand zich voorlopig over uitspreken. Het onderzoek moet dat verder uitwijzen. Directeur Paul Dujardin van Bozar vraagt intussen alle bevoegde overheden om hun duit in het zakje te doen.

"Er is geen waarde op het gebouw te plakken", zegt Vandenbreeden, "maar de historische en esthetische waarde is zeer hoog. Het is één van de meesterwerken van Horta na de Eerste Wereldoorlog." Horta verwerkte veel daglicht in het museum en speelde met de hoogteverschillen van de omgeving. "Het gebouw is meesterlijk ingebed in het terrein, met die grote niveauverschillen tussen de Ravensteinlaan en de Koningslaan", zegt Vandenbreeden. "Dat gebouw mag niet verloren gaan. Het is zowel op cultureel vlak, voor de hoofdstad en voor het land, als op architecturaal en esthetisch vlak een echte mijlpaal in het oeuvre van Horta."