Gedwongen opvang daklozen: 'Niet onwettig, maar moet uitzondering blijven'

De barre winterkoude drijft de meeste daklozen uiteindelijk toch naar de opvangcentra. Maar er is een harde kern die ook als het vriest dat het kraakt, op straat blijft. Dat is ook nu, met de huidige siberische temperaturen, het geval.

Daarom nam de burgemeester van Etterbeek, Vincent De Wolf (MR), afgelopen weekend een opzienbarende maatregel: de daklozen moeten verplicht naar de opvang. Wie niet wil, wordt door de politie administratief aangehouden. “Om hen tegen hun eigen wil te beschermen,” aldus de burgemeester, die hiervoor een politieverordening uitvaardigde.

Het is de bedoeling dat daklozen overgebracht worden naar een verwarmd huis van de gemeente, waar ze door een arts worden onderzocht. Als die bepaalt dat ze een gevaar lopen, moeten ze tot de ochtend in het gemeentelijke lokaal blijven. De politieverordening, die van kracht blijft tot 8 maart, geldt immers alleen tussen acht uur ‘s avonds en zeven uur ‘s ochtends.

Individuele vrijheid

Ook de stad Brussel en enkele andere Brusselse gemeenten willen daklozen dwingen om in de winteropvang te slapen, maar ze gaan niet zo ver als Etterbeek. Er komen geen administratieve aanhoudingen, maar de politie kan wel ingeschakeld worden als de stadswachten of sociale werkers de daklozen niet kunnen overtuigen om naar de opvang te gaan.

Maar kan dat zomaar, daklozen verplichten om de straat te verruilen voor een opvangcentrum?
“In principe heeft iedereen het recht op individuele vrijheid,” zegt advocaat Luc Walleyn, gespecialiseerd in mensenrechten. “Niemand mag opgesloten worden tegen zijn wil en op willekeurige wijze.” Dat kan volgens de advocaat alleen als er een absolute noodzaak is, en ook een wettelijke grondslag.

“Die is hier aanwezig: de burgemeester heeft de verplichting de openbare orde te handhaven en de burger te beschermen. Als iemand dreigt te sterven op straat, moet de overheid tussenbeide komen. Iemand die doodvriest, is een verstoring van de openbare orde, net als iemand die ermee dreigt zelfmoord te plegen.”

Maar een dergelijke maatregel moet wel goed gekaderd en gemonitord worden, zegt Walleyn. “Een persoon die volgens de arts geen gevaar loopt, toch vasthouden, zou misbruik zijn. Het kan niet dat deze maatregel gebruikt wordt om de straat te reinigen van daklozen.”

Een algemeen verbod op overnachten op straat kan voor Walleyn niet door de beugel. “Het zou ons terugvoeren naar de tijd van de landloperswet, toen dak- en thuislozen systematisch opgepakt werden en opgesloten in een landloperskolonie.”

Bovendien is het vandaag de dag moeilijk te handhaven. “Als je mensen zonder slaapplek wegjaagt, los je het daklozenprobleem niet op. Je stuurt ze naar de buren.”

Voor Walleyn moet zo’n verbod altijd uitzonderlijk zijn. “Tijdelijk of gebonden aan een plek, een historische site bijvoorbeeld, of aan personen. Je kan verbieden dat kinderen op straat slapen.”