Ghalia Benali: ‘Tunesië durft weer te dromen’

“Nu president Ben Ali zijn matten heeft gerold, is de geest van Bourguiba weergekeerd in mijn vaderland. De mensen durven opnieuw te dromen. Er waait een nieuwe wind door de Arabische wereld.” Ghalia Benali geniet nog na van de Jasmijnrevolutie in Tunesië, en volgt de verwikkelingen in Egypte op de voet.

'B ourguiba, de vader van de Tunesische republiek, had weliswaar net als alle Arabische leiders dictatoriale trekjes, maar hij was ook charismatisch en bevlogen, hij geloofde in volksverheffing. Pro-westerse hervormingen, goed onderwijs voor iedereen, aandacht voor de rechten van de vrouw. Onze familie had bovendien een geschiedenis met Bourguiba: mijn grootvader, een bakker, heeft hem nog in meelzakken verstopt toen hij op de vlucht was voor de Franse kolonialisten."

"De Jasmijnrevolutie betekent het einde van een zwarte periode, waarin men alles heeft gedaan om de mensen af te stompen, waarin het onderwijssysteem werd ondergraven. Een periode waarin de mensen over straat liepen alsof ze elkaar niet konden luchten, waarin alle fierheid vervlogen was. Het land was als een gevangenis, terwijl ik opgevoed ben in een geest van onafhankelijkheid en vrijheid. Mijn vaderlandsliefde was lange tijd weg, nu leeft ze weer. Omdat er dingen gebeuren die me hoopvol stemmen."

Vaders verhalen
Haar naam wordt hetzelfde uitgesproken als die van de verdreven dictator, en - nog merkwaardiger - de dag dat Ben Ali president Bourguiba afzette, stond Ghalia Benali op het punt naar België te vertrekken om er grafische kunsten te gaan studeren. In België was ze geboren en had ze tot haar vierde geleefd. "7 november 1987. Ik zat in Tunis in het vliegtuig, de piloot - een kennis - bracht me het slechte nieuws. Pas drie dagen later kregen we de toestemming om op te stijgen."

"In mij leefde een enorme drang om mijn vleugels uit te slaan en andere culturen, andere landen te leren kennen. Dat ik voor België koos, was ingegeven door de verhalen van mijn vader. Hij had hier voor geneesheer gestudeerd, met een specialisatie in de celbio­logie, en hij had hier ook een tijdje gewerkt. Voor hem waren de Belgen als de Arabieren: mensen met het hart op de tong. Hij was zelfs bijna met een Vlaamse getrouwd, de dochter van een gastgezin in Leuven. Uiteindelijk heeft een Tunesische zijn hart gestolen, maar de band is gebleven: onlangs heb ik nog contact gehad met die mensen in Leuven."

"Voor mijn vader was België het land van de vrijheid. Hij vond hier zijn waardigheid, zijn geluk, zijn respect. Mijn moeder kon dan weer niet aarden, en in Tunesië was er indertijd een groot tekort aan geneesheren, aan intellectuelen. Dus werd het Tunis. Daar werd mijn vader gedwongen als huisarts te werken, zijn specialisatie werd niet erkend. Dat is de reden waarom we ons na een tijdje in het zuiden van het land hebben gevestigd. In een dorpje waar mijn vader zich echt nuttig kon voelen, waar hij een hoeksteen werd van de gemeenschap."

Wereldburger
Een wereldburger met Tunesische roots, zo noemt Ghalia Benali zichzelf. En het is hier dat ze die wereldburger geworden is.

"Al bij mijn aankomst, nu 23 jaar geleden, trof het me hoe kosmopolitisch België wel is. Op weg van de luchthaven naar mijn gastgezin in Jette vroeg ik me zelfs af: waar zijn die Belgen nu? Hoe zien ze eruit? Ik zag Afrikanen, Indiërs, Aziaten, Arabieren... Ook mensen met licht haar, maar ze kwamen me veeleer Pools over. 'Belgen zijn racisten,' hoor je vaak, maar dat heb ik nooit zo ervaren."

"Ik had een studentenvisum, het plan was vier jaar te blijven en dan terug te keren. Niet voor honderd procent, maar voor vijfhonderd procent heb ik me tijdens mijn studie gegeven. Alsof ik anders dood zou gaan. Ik kwam uit een land waar buiten de lijntjes kleuren scheef werd bekeken, terwijl het hier op school werd aangemoedigd om origineel uit de hoek te komen. Zo ervoer ik voor het eerst wat het echt betekent om vrij te zijn."

"In eerste instantie was die vrijheidsbeleving een reactie: uitgaan, een liefje opscharrelen, alcohol drinken, varkensvlees eten. Een wilde periode was het. Pas na verloop van tijd heb ik geleerd dat vrijheid vooral betekent dat je als mens de keuze hebt niet alles te doen, niet ongebreideld van alles te proeven, te zoeken naar wat het best bij je past. Dat was een openbaring."

Zingen en tekenen
Benali trakteert me op zandgebakjes van sorgo en spelt. Met liefde bereid door haar moeder, die op bezoek is. De smaak van vroeger, een stukje Tunesië in België.

Ik zie kleine aquarellen hangen. Meisjesfiguren, kleurrijk, met fantasie en talent gepenseeld. Kunst waarin de geest van de Vlaamse primitieven en van Michel de Ghelderode rondwaart. "Ik heb ze geschilderd toen ik acht maanden zwanger was van mijn dochtertje. Eén tekening voor elke dag. Tekenen, schilderen, zingen, het blijft me voeden. Tekenen heb ik gestudeerd - het is als meditatie, het heeft me geholpen met opgroeien -, zingen heb ik altijd gedaan. Al toen ik klein was. Zonder erbij stil te staan."

"Uiteindelijk is zingen mijn beroep geworden. Toevallig. Twintig jaar geleden leerde ik Moufadhel Adhoum kennen, een Tunesische meester op de Arabische luit. We zijn samen beginnen op te treden op familiefeestjes, en van het een kwam het ander. Al gauw kreeg ik in de pers het etiket 'ambassadrice van de Arabische muziek'. Het deed me beseffen dat hier een honger was om andere culturen te leren kennen. Zo is zingen beetje bij beetje mijn werk geworden. In het Arabisch, want mijn ziel is Arabisch, en alle emoties vloeien daaruit voort. Maar ook tekenen en schilderen blijven deel uitmaken van mijn leven."

"Nu acht jaar geleden ben ik aan Romeo & Leila begonnen. Een rijk geïllustreerd boek, later is er ook een cd bij gekomen. Gegroeid uit de behoefte om uit te drukken wat in mij leefde. Een oosterse die verliefd wordt op een westerse man en met hem trouwt. Net zoals ik met Fabrice getrouwd ben. Twee verschillende mensen, uit twee verschillende culturen. Hun keuze, hun lotsbestemming. Ik wilde ook zeker niet dat het tragisch zou eindigen zoals in Romeo & Julia. Het is net als in de wereld van nu: culturen die gedwongen worden om een samenlevingsmodel te vinden. Jezelf aanvaarden, de andere aanvaarden. Luisteren naar de andere, luisteren naar jezelf. En de vooroordelen vergeten."

"Dat is twee jaar geleden afgerond, nu heb ik de indruk van school te komen en te beginnen met het werk dat ik moet doen. Als je jong bent, brandt het instinct van leven en overleven: je wilt groot worden, dingen doen. Ik heb gezien, ik heb gedaan, nu voel ik me sterk en goed in mijn vel. Mede daarom kon ik weer een band gaan voelen met mijn land en ben ik twee jaar geleden begonnen met het project Elissa's skin. Elissa is de mythische moeder van Carthago, waarvan de resten op een steenworp van Tunis liggen. Elissa - ook bekend als Dido, de zwerfster - kreeg volgens de overlevering bij haar aankomst van de oorspronkelijke bewoners de toestemming om al het land te gebruiken dat ze kon omcirkelen met één enkele ossenhuid. Ze sneed daarop die huid in heel dunne repen, waarmee ze de heuvel waarop later Carthago werd gebouwd, omcirkelde."

"We zijn voorlopig met twee. Alex Simu, een Roemeense muzikant die in Nederland woont, en ik. Het is symbolisch. Vertrekkend van dat kleine willen we iets groots uitbouwen. Met muziek, zang en beelden. Net zoals er iets groots kan groeien uit de revolutie in Tunesië, die ook klein is begonnen. Ik voel het aan alsof ik parallel leef met die nieuwe energie. Ik zing ook anders dan voorheen, vind ik. Binnen in mij voel ik een vrijheidsstrijd zoals de mensen in Tunesië en in Egypte."
Karel Van der Auwera

www.ghalia.be
www.myspace.com/ghaliabenaliofficial