Hamida Chikhi, bemiddelaar bij Foyer: 'Een positief verhaal'

“In Brussel wordt een positief verhaal geschreven. Als ik daarin niet zou geloven, dan zou ik mijn werk niet volhouden. En de autochtone Belgen moeten het met de vreemdelingen doen, dat is de realiteit. België is altijd al gestoeld geweest op verschillende culturen, en dat is een rijkdom. Je moet je eigenheid koesteren, maar daarom hoef je nog geen anderen uit te sluiten.” Hamida Chikhi is verantwoordelijk voor de cel ‘interculturele bemiddelaars in de gezondheidszorg’ bij Foyer in Molenbeek en zit in de raad van bestuur van FM Brussel.

A l heel jong kreeg Hamida Chikhi interesse voor het interculturele, het internationale. "We woonden in Leuven. Vader was arbeider, moeder huisvrouw. Als kind heb ik heel die escalatie rond Leuven Vlaams meegemaakt. Spijtig vond ik het. Veel buitenlandse studenten - Marokkaanse, Zuid-Amerikaanse, Franse... - waren kind aan huis bij ons. Mijn moeder was hun toeverlaat, ze bood een luisterend oor. In goede tijden, in trieste tijden. Zo ben ik in een internationale filosofie opgegroeid."

De vurigste wens van de jonge Hamida: haar plaats in de wereld veroveren. Maar evident was het niet, thuis heersten traditionele waarden. "Voor mij was in principe maar één toekomst weggelegd: trouwen, huismoeder worden. Trouwen? Vergeet het! Mijn ambitie was studeren, verpleegkundige worden. Ondertussen waren we verhuisd naar Kessel-Lo, waar vader een huis had gekocht omdat we al met vijf kinderen waren. De rol van mijn moeder is op dat moment heel belangrijk geweest, ze heeft vader kunnen overtuigen: 'Geef Hamida toch de kans om verder te studeren.' Maar in Leuven zaten alle opleidingen vol. Dus werd het Brussel, alweer dankzij mijn moeder. De afspraak was: 'Gebuisd? Gedaan.' En gebuisd was ik... Maar papa had gelukkig gezien dat ik mijn best had gedaan, en hij gaf me nog een tweede kans. Knap van hem - achteraf bekeken waren mijn ouders toch vrij open, ondanks hun traditionele opvoeding."

Vrijwilliger
De ontvangst is hartelijk. Op tafel staat muntthee, gezet volgens de regels van de kunst, en traditionele Marokkaanse lekkernijen. "Nee, ik heb ze niet zelf bereid. Ik kan het wel, maar tijdens de week heb ik gewoonweg de tijd niet. Zowel de pannenkoeken als de briwats komen van bij de bakker. En de honing heb ik uit het zuiden van Marokko meegebracht." Daar doet Chikhi occasioneel aan vrijwilligerswerk. "Dat is er toevallig van gekomen. Vijf jaar geleden was ik er op vakantie met een vriendin, die hier werkt in het CGKR, het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding. In Tiznit ontmoette ik de burgemeester van Arbaa Sahel, en die heeft mij gevraagd of hij eens op bezoek kon komen bij Foyer. Om te zien hoe daar alles in zijn werk gaat. Zo gezegd, zo gedaan, en hij was zo onder de indruk dat hij directrice Loredana Marchi om structurele steun vroeg voor een Gezondheidshuis voor Vrouwen dat hij uit de grond wou stampen. Gevolg: ik heb daar een tiental dagen als ondersteunende coördinatrice mee de opening voorbereid. De patiënten in het Vrouwenhuis zijn Berbervrouwen, de artsen spreken Arabisch. De vrouwen die er werken, tolken en staan mee in voor de verzorging."

"Nog altijd ga ik daar een handje toesteken als het nodig is. Werken én vakantie nemen, het zuiden van het land verder verkennen. Ik heb daar ook vier fijne mannen uit Izegem leren kennen. 'Rasechte' Vlamingen, van wie er twee al jarenlang ondersteuning geven aan dat gebied. Financieel en materieel."

Jezelf helpen, anderen helpen
Na haar studie vond Chikhi werk in Brussel. "In een onthaalhuis voor psychiatrie. Ik studeerde ondertussen ook Arabisch aan het Centrum voor Levende Talen in Leuven, met in mijn achterhoofd: 'Ik ga terug naar Marokko en bouw daar mijn leven verder uit.' Maar om de een of andere reden is het er nooit van gekomen. Zo ben ik uiteindelijk bij Foyer beland: ik begon er met administratief werk op de juridische dienst, tolken voor mensen ook. Halftime, want ik wilde de poot verpleegkundig werk behouden."

"Een tiental jaar geleden - ik zat toen al een hele tijd onder de vleugels van Johan Leman - heeft Loredana Marchi me gevraagd of ik de coördinatie wou verzorgen van de interculturele bemiddeling in de gezondheidszorg in Brussel, naar analogie met Vlaanderen. Ik zou drie jaar lang bemiddelaars opleiden. Hen leren tolken, leren informatie geven. Halftijds. Zes jaar geleden ben ik samen met meneer Leman weggegaan bij het CGKR, omdat ik het niet meer eens was met bepaalde beleidslijnen. Toen ben ik voltijds aan de slag gegaan bij Foyer."

"Knap aan het project is dat vrouwen van vreemde afkomst een kans krijgen om een diploma te behalen, hun positie in de maatschappij te versterken én anderen te helpen. Er zijn er ondertussen 55 afgestudeerd. Geen enkele is weer naar de dop gegaan, of naar het OCMW. Ik vind het mooi om te zien hoe die vrouwen assertief worden, hoe ze opkomen voor anderen, hoe we hun het besef kunnen bijbrengen: 'Je hebt rechten, maar ook plichten.' Vrouwen bijvoorbeeld, die alleen zijn komen te staan en bij ons komen uithuilen. En dan helpen we hun de schouders te rechten, zich niet in zelfmedelijden te verliezen, te vechten voor hun plaats in de maatschappij. We doen het altijd samen met de hulpverleners: de dokter, de sociaal werker. Je ziet dan vrouwen die echt de draad weer willen opnemen, die zich inschrijven voor lessen en dergelijke, die mentaal veranderen. Al die doelgroepen zijn allemaal verschillend en tegelijkertijd toch hetzelfde. Pijn en verdriet zijn voor iedereen hetzelfde. Alleen uit niet iedereen dat op dezelfde manier."

Sociale en religieuze mix
Het is een mooi verhaal, een verhaal dat mijn gastvrouw schrijft in Brussel, een stad waarvan ze vooral de diversiteit in het hart draagt. "Ik heb al heel veel gereisd, maar zo'n mengelmoes als in Brussel heb ik nog nergens elders gezien. En het is leefbaar, ondanks alle problemen. Een van die problemen - en daar wordt te weinig over gesproken - zijn de alleenstaande Marokkaanse ouderen. Daar komt de gemeenschap niet graag mee naar buiten, vasthoudend aan het beeld van de familieband en de solidariteit. Maar de kinderen hebben geen tijd meer om voor de ouderen te zorgen omdat ze hun eigen leven leiden, zoals dat ook gebeurd is bij de 'echte Belgen'."

"Die oude Marokkanen zijn eenzaam, meer dan de Belgische senioren, die veelal kunnen terugvallen op een netwerkje. En vooral de vrouwen hebben het moeilijk. Veel van hen ontdekken de wereld pas de dag dat hun partner overlijdt. Ze kennen de taal niet, ze kunnen lezen noch schrijven, ze zijn amper het huis uit geweest. Mijn moeder heeft pas leren lezen op haar 65ste, Nederlands dan nog. Dat heeft ze gedaan voor haar kleinkinderen. Chapeau. Ze zal gelukkig ook niet sociaal geïsoleerd komen te staan als mijn vader eerst zou sterven. Ze tuiniert, ze heeft een goede band met de buren."

"Maar ondanks alle problemen die onze gemeenschap kent, weiger ik onze toestand te dramatiseren. Je hebt natuurlijk drama's, maar die heb je ook in een 'gewoon' Belgisch gezin. En de Vlamingen waren vroeger ook arm, die mensen hebben ook moeten vechten om het goed te hebben."

"Ik heb een hekel aan alles wat extreem is. Daarom pleit ik voor een sociale en religieuze mix, met tolerantie en verdraagzaamheid van beide kanten. Ik vecht tegen elke vorm van monocultuur waarachter mensen zich verstoppen en waardoor anderen op een subtiele manier worden uitgesloten, vooral als het over kansen op werk gaat. En dat duwt hen naar extremisme en afzondering. Ik zie het dagelijks in Brussel: bekwame artsen, verpleegkundigen, kinesisten die als zelfstandige in hun wijk gaan werken, mensen die zelf maar een winkel openen omdat ze ergens anders - om wat voor reden dan ook - hun culturele en religieuze tekenen niet mogen dragen. Op de dienst Interculturele Bemiddeling hebben wij atheïsten, moslims, orthodoxen, protestanten, katholieken, mensen van de Pinksterbeweging.... Enkelen van hen dragen hun culturele of religieuze kentekens, maar daarvoor hebben we duidelijke afspraken, met als criteria: respect, veiligheid en gezondheid."