Henri Ruttiens, boekenwurm en vakbondsman: ‘Brussel past bij wie ik ben’

“Ik ben dan wel in Wallonië geboren, waar ik bovendien een deel van mijn jeugd heb doorgebracht, toch voel ik me Brusselaar in hart en nieren. Ik denk niet dat ik elders in het land zo zou kunnen aarden.” Brussel is ook de plek die Henri Ruttiens aanstak met het linkse gedachtegoed, dat hij met overtuiging uitdraagt. Als hij niet in een boek zit te snuffelen, ten minste.

'E en originele biotoop', zo noemt Henri Ruttiens Brussel. "Origineel door de relatief kleine oppervlakte, gecombineerd met de enorme diversiteit. Die is zo gegroeid door de opeenvolgende immigratiegolven en de komst van de Europese Gemeenschap. Welgesteld naast minder welgesteld, arm naast rijk, rijk naast arm: die mengeling maakt Brussel enorm interessant. Ik denk niet dat je in de wereld veel steden vindt met maar net iets meer dan een miljoen inwoners die zo divers zijn."

"Tot dusver heerst hier ook een sfeer van verdraagzaamheid, al is de evenwichtsoefening rond immigratie veel ingewikkelder dan elders in het land. Ik hoop dat die verdraagzaamheid standhoudt, ik hoop ook dat Brussel niet verzandt in communautair gekissebis, als je kijkt naar hoe er vandaag gestemd wordt. Het zou spijtig zijn als de taalkloof ook Brussel zou veranderen. Nu is er vaak nog een interessante uitwisseling, vooral in de wereld van kunst en cultuur, en in de journalistiek."

Buitenverblijf
Het witte huis waarin Henri Ruttiens al zowat dertig jaar lief en leed deelt met Antoinette, zijn compagne de route en medestandster, zou makkelijk ergens op het platteland kunnen staan. Oud en charmant, wars van schone schijn. "Een buitenbeentje, inderdaad. Ons huis trekt geregeld de aandacht van mensen die met hun fototoestel op pad zijn. Het is ook het oudste huis van de straat: zowat honderdvijftig jaar geleden gebouwd als buitenverblijf van een gewezen leraar van het atheneum van Brussel, dat later het Athénée Robert Catteau zou worden. Brussel was toen nog niet wat het was, dit was echt nog de buiten. Waar je nu steen en beton vindt, was alles groen. Groen voor schapen en koeien, die hier tot in de jaren 1950 gezapig hebben kunnen grazen. Groen waarin de oorspronkelijke eigenaar uitstapjes maakte met zijn paard. Kijk maar naar onze stal, net groot genoeg voor één ros, die wij gebruiken voor onze fietsen."
"Zowat dertig jaar geleden hebben we het huis gekocht voor een wel heel schappelijke prijs. We hebben er nauwelijks iets aan veranderd, het was goed voor ons zoals het was, het is goed zoals het is."

Van Ruttiens' liefde voor het geschreven woord getuigen vele honderden boeken in de gang van zijn huis, het merendeel getekend door de tand des tijds. "Liefde voor boeken? Eigenlijk is dat niet juist uitgedrukt. Ik zou het veeleer een pathologische aandoening noemen. Mijn studentenflatje van zoveel jaren terug was al één grote hoop boeken. Zeker vierduizend stuks, mogelijk meer. En met de jaren is mijn verzameling gestaag blijven groeien; ik kan werkelijk niet zonder boeken. Maar wat wil je? In zowat elk boek is wel iets interessants te vinden. Er zijn zelfs periodes - maandenlang - dat ik me het televisiekijken ontzeg om me volledig te kunnen concentreren op het lezen. De avonden, de weekends. Ontdekken, herontdekken, in boeken over de meest uiteenlopende zaken."

"Er zijn onderwerpen die ik systematisch verzamel. Boeken bijvoorbeeld over savoir-vivre, de juiste manieren, van de negentiende eeuw tot nu. Ik wil inzicht verwerven in de zeden van toen en nu. Ik heb ook veel lectuur over de sociale geschiedenis, de arbeidersbeweging, congresrapporten van de Parti Ouvrier Belge/Belgische Werkliedenpartij en de FGTB van de jaren 1940, '50 en '60. Veel literatuur ook, vooral van de jaren 1920 tot 1960. Frans of naar het Frans vertaald; in een andere taal lezen valt me moeilijk, het verschaft me geen plezier omdat het te veel tijd kost."

"Ik hou van chineren. In tweedehands boekenwinkels, maar ook in openbare bibliotheken. Het is steeds weer een plezier om onverwachte ontdekkingen te doen. Brussel en België zijn daarvoor droomplekken. Goedkoper dan Nederland, Frankrijk, Duitsland... Je hebt hier een goede prijs-kwaliteitsverhouding, door de wet van vraag en aanbod. Er zijn nu eenmaal te veel boeken op de markt, maar dat geldt ook voor andere objecten. Dat komt doordat de Belgische middenstand en de kleine bourgeoisie honderd jaar lang relatief welgesteld zijn geweest. Ze hebben veel gekocht, die mensen: schilderijen, zilverwerk... Ze waren ook relatief groot behuisd. Maar met de jaren zijn mensen, door de bank genomen, kleiner gaan wonen, ze hebben minder ruimte om dingen in huis te houden. Daardoor overstijgt het aanbod van tweedehandsspullen de vraag."

"Ik ben er nooit toe gekomen om zelf iets te schrijven, neen. Er is ooit wel eens een kinderboek geweest, maar wanneer weet ik niet meer juist. Ik heb er zelfs geen exemplaar meer van. Wat ik wel doe, is af en toe deelnemen aan een wedstrijd. Zo heeft er ooit eens een tekst van mij uitgehangen in de metro."

Of Ruttiens ook Librairie Abélard, de tweedehands boekenwinkel naast de deur, openhoudt? "Neen, dat is een initiatief van Antoinette. Nu al meer dan 25 jaar legt ze er haar ziel in. Ze is halftime aan de slag als psychologe, en de rest van de tijd houdt ze de boekenwinkel open, gespecialiseerd in werken van de negentiende eeuw tot nu. Ze deelt inderdaad mijn passie voor boeken, al heeft ze het soms moeilijk met mijn verzamelwoede en met de impact ervan op onze woning."

Vakbond
Naast een passie voor boeken koestert Ruttiens ook een passie voor de syndicale beweging. En daar heeft Brussel in meegespeeld. "Toen ik dertien was, is mijn vader van Bergen - waar hij onderzoeksrechter was - overgeplaatst naar Brussel. Mijn nieuwe schoolomgeving werd het atheneum van Elsene. Daar waaide een betrekkelijk vooruitstrevende wind. Zo was mijn leraar zedenleer bijvoorbeeld openlijk trotskist, en dat werd getolereerd. Die man heeft een grote invloed op mij gehad. Door hem en door vrienden met dezelfde interesses is bij mij al gauw het linkse gedachtegoed geworteld. In allerlei comités zaten we. Tegen de oorlog in Vietnam onder meer, of nog tegen de Apartheid in Zuid-Afrika. Aan de ULB, waar ik wat later pers- en communicatiewetenschappen ging studeren, heeft zich dat alleen maar voortgezet. Zo was ik een van de sympathisanten rond de pro-Chinese communistische partij van verzetsstrijder Jacques Grippa. Ik deelde pamfletten uit in fabrieken, praatte met stakende arbeiders en vakbondslui, deed vertaalwerk, redigeerde teksten."

Die achtergrond kwam Ruttiens na zijn studie goed van pas toen hij verkozen werd tot permanent syndicaal afgevaardigde bij de FGTB-ABVV. "Toch stond ik na vijf jaar weer op straat, na een interne machtsverschuiving. Secretaris-generaal René De Schutter - een sterke persoonlijkheid met een heel open geest, die een grote sympathie had voor gauchisten als ik - kreeg geen nieuw mandaat van de Centrale. Ik was een van de velen die zich hebben verzet tegen het opzijschuiven van De Schutter, en daarop ben ik afgerekend. Antoinette onderging twee jaar later hetzelfde lot. Onder de jongeren die wel gebleven zijn, was er een zekere Eric Vandersmissen: een vriend met wie ik altijd contact ben blijven houden. Meer dan vijftien jaar na mijn ontslag heeft hij met succes gepleit voor mijn herverkiezing als permanent vertegenwoordiger. En dat heb ik met hart en ziel gedaan tot aan mijn pensioen, nu twee jaar geleden. Voor mij is de syndicale beweging, tot nader order, de enige valabele beweging die de politiek wijst op haar verantwoordelijkheid, en dat is: werken aan sociale vooruitgang."