Het fotografisch geheugen (4): Jaco Van Dormael als clown

Tijdens de zomer bladeren we door oude albums van enkele bekende mensen, op zoek naar een fotografische herinnering aan het Brussel van hun jeugd. Zo zien we in deze vierde en laatste aflevering filmregisseur Jaco Van Dormael in een heel andere gedaante.

Van Dormael, bekend van films als Toto le héros, Le huitième jour en Le tout nouveau testament, werd in 1957 geboren in Elsene. Zijn eerste levensjaren speelden zich af niet ver van tuinwijk Le Logis in Watermaal-Bosvoorde, waar Van Dormael in 1990 heel wat scènes van Toto le héros draaide. “Maar van die periode herinner ik me eigenlijk niet veel meer. Al snel gingen we in Duitsland wonen voor het werk van mijn vader. Daar hebben we gewoond tot ik zeven was.” Of hij dan nog wat Duits spreekt? “Net zoals een kind van zeven. Ik kan nog altijd kauwgom gaan kopen in Duitsland, maar geen Goethe lezen in het Duits.”

Na zijn tienerjaren in de zuidelijke rand rond Brussel, belandde Van Dormael rond zijn achttiende terug in de hoofdstad. In 1976 was dat, het jaar waarin deze wonderlijke foto is genomen. De man die zichzelf tot clown transformeert is inderdaad niemand minder dan de jonge Van Dormael zelf. Ondanks de esthetische kwaliteit van het beeld gaat niet om een promotiebeeld, maar om een privéfoto die Van Dormael veel later een keer kreeg toegestuurd door de maker ervan: zijn vriend, de Brusselse regisseur-componist Pierre Chemin. Van Dormael: “Ik was terug naar Brussel gekomen om te studeren aan de filmschool INSAS, en ik woonde samen met een groep vrienden met wie we eerst een circus begonnen en een jaar later Théâtre de Galafronie in Sint-Joost oprichtten (Jean Debefve, Didier de Neck, Marianne Hansé). Ik was in die tijd dus zowel student als actief bij Galafronie. Marianne en Jean waren de echte acteurs. Ik en Didier - die ook meespeelt in Le tout nouveau testament - vormden een clownsduo.”

Clown spelen bleek een metier waarmee je snel heel veel bijleert. “Het voordeel was dat we al belachelijk waren. Dat moesten we dus niet meer spelen. Maar we moesten ook nog grappig zijn, en in het begin waren we waarschijnlijk de minst grappige clowns ter wereld. Kinderen gooiden zelfs kastanjes naar ons, of moesten tijdens de act plots allemaal tegelijk dringend naar de wc (lacht).”

“Als je als clown tien minuten op de scène staat en er heeft nog niemand gelachen, dan weet je dat je slecht bezig bent, en word je gedwongen om na te gaan hoe je dat rechtzet. Volle zalen hebben we nooit getrokken, maar uiteindelijk hebben we het toch een paar jaar volgehouden. Het moment waarop we ophielden om te proberen grappig te zijn is het beginnen te lopen. We speelden twee kerels die niet functioneerden, die al hun nummers de mist in lieten gaan. En waarvan de show altijd eindigde in een bloedbad (lacht). Het was ook vooral in het begin dat we ons zo schminkten als op de foto. Ook om er wat ouder uit te zien. Op den duur lieten we de schmink steeds meer achterwege.”

Wie ziet Van Dormael zelf als hij naar die 45 jaar jongere versie van zichzelf terugkijkt? “Elke keer wanneer ik foto's van vroeger terugzie, besef ik dat er grote gaten zitten in een mensenleven. En dat je uiteindelijk iets wordt dat je nooit had gedacht - een thema dat ook in Toto le héros zit. Nu ik in de zestig ben, voel ik me helemaal niet zoals toen ik veertig was, en toen voelde ik me ook al helemaal niet meer zoals toen ik twintig was. Er zitten duidelijk meer levens in één leven.” Uiteindelijk is Van Dormael inderdaad regisseur geworden. Geen acteur, laat staan clown. “Het mechanisme van de lach heeft me altijd geïntrigeerd. Charlie Chaplin, Buster Keaton … de komieken van de stille film met hun clowneske trekjes fascineerden me van jongs af aan. Maar ik slaagde er niet in te doen wat zij konden. Ik ben géén acteur en een slechte clown. Gelukkig heb ik me dat op tijd gerealiseerd, anders was ik er misschien ook niet tijdig achter gekomen wat ik wél kon.”