Jamila Si M'Hammed, tegen maagdenvlies en glazen plafond

Je hoeft niet groot van gestalte te zijn om een groot mens te zijn. Dat bewijst psychiater-psycholoog en feministe Jamila Si M'Hammed, voorzitter van het Belgisch Comité 'Ni putes, ni soumises'.

Jamila woont in Anderlecht. Met haar zoontje van negen, Basil. We ontmoeten haar in De Markten, op een steenworp van haar praktijk. Ze is net terug van een weekje Tanger, Marokko. Waar ze opnieuw aanknoopt met haar roots. Een ervaring die tegelijkertijd bitter en zoet was.
“Ik heb er tot mijn vijfde geleefd, wilde – al was het slechts voor even – de draad weer opnemen, de voetsporen van mijn ouders zoeken. Die twee mooie mensen die me zoveel jaren geleden naar België hebben gebracht. Hun laatste rustplaats heb ik helaas niet gevonden. De herinnering blijf ik echter koesteren.”

“Zoet was dan weer de hernieuwde kennismaking met de geuren, de kleuren, de straten van mijn prille jeugd. Al is het daar niet al rozengeur en maneschijn. Zo deed het me pijn aan het hart te zien hoe het Gran Teatro Cervantes, een erfenis van de Spanjaarden uit 1913 met een prachtige art-decogevel, langzaam aan het wegkwijnen is. Bij gebrek aan echte politieke wil om het te renoveren. Spijtig, omdat het een voetafdruk blijft van het internationale Tanger dat – en dan vooral in de jaren 1940 en 1950 van de vorige eeuw – lang een internationale vrijhaven was. Een vrijhaven die allerlei gelukzoekers aantrok, excentrieke miljonairs, spionnen, speculanten, maar ook vaandeldragers van het toenmalige culturele leven. Zoals Paul Bowles die er The Sheltering Sky schreef, Matisse, Jack Kerouac, Tenessee Williams...”

Feministe avant-la-lettre
Tanger kan je een beetje vergelijken met Brussel. Brussel draagt eveneens de rijkdom van zoveel invloeden uit binnen- en buitenland met zich mee, met een bruisend cultureel leven. Jamila kwam er in 1967 toe.

“Mijn vader had als eerste de oversteek gemaakt, om in de bouw te werken. Van het moment dat hij een stevige voet aan grond had, heeft hij ons laten overkomen. Binnen het bestek van de Belgisch-Marokkaanse verdragen, waarvan onlangs de vijftigste verjaardag werd gevierd. Iets wat ik in mijn hart draag, zeker als administrator en stichtend lid van L’Espace Magh. Dat is een vrijdenkend cultureel centrum, dat alle Mediterraanse culturen wil verenigen en de eer genoot om de manifestaties voor de viering van de vijftigste verjaardag van de Belgisch- Marokkaanse verdragen te coördineren.”
“Brussel en België hebben ons een toekomst gegeven, een inkomen waarvan vader in Marokko enkel maar kon dromen. Maar het is jammer genoeg wel ten koste gegaan van zijn gezondheid. Omdat toentertijd in de bouwsector nog werd gewerkt met stoffen die erg toxisch zijn, onder meer in verf. Het heeft hem uiteindelijk het leven gekost, hij is jong gestorven.”

“Het Brussel waarmee ik als kind heb kennisgemaakt was niet zo multicultureel als het nu is. De mensen hier waren nog niet echt aan nieuwkomers gewend. Maar ik heb het geluk gehad bij leerkrachten terecht te komen, die uit zichzelf het belang begrepen om de ouders bij het schoolparcours te betrekken. Zeker als het om nieuwkomers ging. Zelfs als ze de taal van hun nieuwe land niet spraken of ongeletterd waren, zoals de mijne. Leerkrachten die op hun tijd vooruit waren als het op interculturele bemiddeling aankomt. Bedankt mevrouw Eloot, bedankt mijnheer Jacques Dunckelman. De contacten, die verliepen met een vertaler als tussenpersoon, hebben ongetwijfeld bijgedragen tot het welslagen van mijn schoolparcours.”

Bruxelles ma belle
“Hartverwarmend was ook de manier waarop mijn moeder – eigenlijk een feministe zonder het zelf te beseffen – dat verhaal mee heeft ingevuld. Ze had nooit de kans gekregen om te studeren, door toedoen van haar stiefmoeders. Stiefmoeders, jawel, want mijn grootvader was polygaam. Dat al haar kinderen zich door studies zouden kunnen ontwikkelen, was een hartenwens. Een feministisch instinct, dat ik blijkbaar in mijn genen heb meegekregen. En waarvoor ik dankbaar ben.”

Brussel noemt Jamila de stad die haar toegelaten heeft de mens te worden die ze is. Om de wereld te ontdekken. Waar ze zich kan ontspannen door het ongemeen rijke culturele aanbod. “Niets is mooier dan een kunstenaar die zichzelf blootgeeft.” Een cultureel aanbod waar Jamila in haar vrije tijd op bescheiden wijze een steentje aan bijdraagt als kunstschilder.

“Al mijn bakens bevinden zich hier: privé, intellectueel, professioneel, artistiek. Bruxelles, ma belle. Ik kan het niet genoeg herhalen. Alles ligt hier binnen handbereik. Ik geniet er ook enorm van om te mogen zien dat het kosmopolitische opgang maakt, steeds meer, dat openheid minder en minder een ijdel woord wordt. Nederlandstaligen, Franstaligen en mensen van over de hele wereld tonen elke dag opnieuw dat er een manier te vinden is om samen te leven, zonder elkaar de kop in te slaan, zelfs als je het niet met elkaar eens bent. Noem het gerust een model voor de rest van de wereld. Zoals, bij uitbreiding, België dat is. Door de volwassen manier waarmee het omgaat met de democratische waarden.”

Maagdenvlies
Jamila is ongetwijfeld zelf ook een meerwaarde voor onze stad. Ze heeft haar praktijk als psychiater-psycholoog, werkt als verantwoordelijke voor het crisiscentrum in het Centre Médical Enaden, een ontwenningscentrum. Ze is ook trots op haar rol binnen de interculturele bemiddeling.

“In 1997 heb ik mee aan de basis gestaan van dit initiatief in de Iris-ziekenhuizen. Het heeft er mee toe geleid dat ik in 2002 de Clinique de l’Exil heb opgericht in het Sint-Pietersziekenhuis. In 2007 heb ik spijtig genoeg de handdoek moeten gooien, vanwege de crisis en budgettaire besparingen. De lessen die ik onderweg heb geleerd, waren echter onbetaalbaar. Onder meer de impact van het feit dat geneeskunde van cultuur tot cultuur kan verschillen. Dat een ziekte niet dezelfde betekenis heeft in de ene cultuur als in de andere. Hier in België is ziekte het teken van een dysfunctie van het lichaam. Voor de Afrikaanse cultuur, bijvoorbeeld, kan het betekenen dat er een vloek op je rust. Ik ben dankbaar dat ik tegen zo’n vooroordelen heb kunnen vechten in het kader van de toegankelijkheid van een ziekenhuis. Dat ik de kans heb gekregen patiënten een alternatief aan te bieden voor bezoeken bij de Imam, bij de genezers en tutti quanti...”

Wat Jamila echter vooral heeft getroffen, dat zijn het aantal certificaten van maagdelijkheid die haar daar in de loop der jaren werden gevraagd. Voor huwelijken binnen de Moslimcultuur. “Het is hallucinant. Want het ongeschonden maagdenvlies bij vrouwen, voor de eerste penetratie, is min of meer een mythe. Zeker 50 procent van alle meisjes wordt tegenwoordig geboren zonder volledig maagdenvlies, zelfs velen zonder maagdenvlies. Toch wordt die mythe in stand gehouden door een patriarchale maatschappij, tegen alle medische bewijzen in. Met alle gevolgen van dien voor miljoenen jonge vrouwen. Het houdt me zo hard bezig dat ik de laatste hand aan het leggen ben aan een boek: La Virginité, cette imposture scientifique. Het is voor mij een queeste geworden.”

“Onwetendheid, vooroordelen, het in stand houden van absurde tradities. Vreselijk is het. Vreselijk omdat het binnen bepaalde culturen mannen toelaat om de seksualiteit van de vrouwen te controleren, te bepalen. Een angstregime. Stel je voor: een meisje warm water doen drinken omdat ze lesbisch is. En dan heb ik het nog niet gehad over de besnijdenis van meisjes. Een barbaarse praktijk die nog steeds leeft. Een marteling is het, die de rest van het leven van zo’n meisje bepaalt, die haar de kans ontneemt om echt vrouw te zijn.”