Lumumba's stoffelijk overschot terug naar Congo: 'Einde van een tijdperk'

Na 61 jaar krijgen nabestaanden het stoffelijk overschot van de eerste democratisch verkozen premier van Congo terug. In het Egmontpaleis wordt maandag een tand overhandigd aan de zonen en dochters van Lumumba. "Het is belangrijk voor de familie, maar ook voor de miljoenen mensen die in hem geloven," zegt zoon Roland. "Dit is het einde van een tijdperk. Nu moeten we bouwen aan een nieuw tijdperk."

"Na 61 jaar gevangenschap keert het stoffelijk overschot van onze nationale held terug naar huis in Congo." Vrijdagmiddag nemen vertegenwoordigers van huidig president Félix Tsishekedi het woord in een iets te kleine zaal in de ambassade van de Democratische Republiek Congo in Brussel. Het grote moment vindt maandag plaats. Als de attachés van het Congolese staatshoofd nog niet voldoende duidelijk hebben gemaakt hoe belangrijk dat moment is, doet Roland, een van Lumumba's zonen, nog een poging. "De grootste gebeurtenis ooit voor Afrika was de vrijlating van Nelson Mandela. De repatriëring van het stoffelijk overschot van Patrice Lumumba wordt het tweede belangrijkste moment."

Het zijn de kinderen van Lumumba die in 2011 naar het Belgische gerecht stappen om klacht in te dienen tegen twaalf Belgen voor hun betrokkenheid bij de moord op hun vader in 1961. Hij was nog geen half jaar daarvoor verkozen als premier van Congo, dat nog maar net onafhankelijk was geworden. Lumumba's lichaam werd nooit teruggevonden en zou naar verluidt opgelost zijn in zwavelzuur.

Bij de verdwijning van het lichaam was onder meer Gerard Soete, toen lid van de koloniale politie, betrokken. Hij beweerde al jaren dat hij twee van Patrice Lumumba's tanden had uitgewrongen voor het lichaam werd opgelost, maar overleed ruim tien jaar voor de aanvang van het Belgische gerechtelijke onderzoek naar wat door het parket wordt omschreven als een oorlogsmisdaad. In het huis van Gerards dochter treft het parket in 2016 één tand aan. Die wordt voor het gerechtelijk onderzoek in beslag genomen.

'Dit was nooit een strijd voor herstelbetalingen'

Twee jaar geleden kondigde het Belgische gerecht aan dat de tand geen noodzakelijk bewijsstuk meer was. Datzelfde jaar had Juliana Lumumba, een van de dochters, een emotionele oproep gedaan in het kader van de zestigste verjaardag van de onafhankelijkheid om de tand terug te krijgen. Nu is het ook zover. "Ik kan niet zeggen dat dit een moment van vreugde is, maar het is positief om eindelijk 'die van ons' te kunnen begraven. Het is niet alleen belangrijk voor de familie, maar voor de miljoenen mensen die in hem geloven. Zijn ziel kan eindelijk in vrede rusten," vertelt Roland Lumumba vrijdagmiddag tijdens een persconferentie in de Congolese ambassade in een zaal gevuld met Congolese en enkele Belgische en Europese journalisten. Voor hem, zijn broer François en zus Juliana betekent de teruggave van het stoffelijk overschot van hun vader het einde van een hoofdstuk dat veel te lang geduurd heeft. Zij willen nu de bladzijde omslaan.

"Dit is het einde van een tijdperk en nu moeten we aan een nieuw tijdperk bouwen. Iedereen moet zijn geschiedenis kennen, niet om er haat uit te halen, maar om ermee aan de slag te gaan voor een elan van respect en gelijkheid tussen Congo en België," aldus Roland Lumumba. Toen zijn vader vermoord werd, was hij amper drie jaar oud. Of iedereen in de familie wel achter de teruggave staat, vraagt een Congolees journalist. Guy, Lumumba's jongste zoon en in 2006 nog presidentskandidaat, is tegenstander. Hij vindt dat president Tshisekedi de teruggave van het stoffelijk overschot politiek gerecupereerd heeft. En wat met een eventuele herstelbetaling?

"Wij zijn een grote, Afrikaanse, Congolese familie. Dat betekent dat er jongere en oudere mensen zijn, slimme en minder intelligente mensen. Zoals in elke familie heeft niet iedereen dezelfde visie, maar bij ons telt de democratische regel van de meerderheid," antwoordt Roland rustig. "De kwestie van een eventuele herstelbetaling laten we over aan het gerecht. Onze strijd is nooit financieel geweest. Er zijn nu nog maar twee beklaagden in leven. We hopen dat het gerechtelijk onderzoek resultaat oplevert voor hun overlijden." De teruggave van de tand betekent geenszins het einde van het gerechtelijke onderzoek, benadrukt Tshisikedi's entourage.

De tand bevindt zich momenteel in het Egmontpaleis. Daar vindt maandagochtend een officiële ceremonie plaats, waarbij het federale parket de tand overhandigt aan de familie Lumumba. Naast premier De Croo zullen ook de Congolese president of premier aanwezig zijn. Daarvoor wordt Lumumba's familie ontvangen op het koninklijk paleis voor een gesprek met koning Filip.

Het is onder het bewind van zijn oom, koning Boudewijn, dat Patrice Lumumba vermoord werd. "Uiteraard zijn wij geen fan van zijn oom, maar we stellen hem (koning Filip, red.) niet verantwoordelijk. Ik weet niet eens of hij toen al geboren was," zegt Roland daarop. Ruim een week geleden bracht koning Filip nog een bezoek aan Congo. In de hoofdstad Kinshasa hield hij een historische toespraak waarin hij zijn spijt betuigde over de wantoestanden en gruwelijkheden die tijdens de koloniale periode hebben plaatsgevonden. Excuses kwamen er niet, benadrukten critici.

Roland Lumumba: "Zelfs als de koning duizend excuses had aangeboden, dan nog is dit verhaal niet afgelopen voor ons. Ik zie een historische evolutie - er is nu ook een Lumumbaplein in Brussel - en we kunnen niet rancuneus blijven als men ons de hand reikt. Ook wij reiken onze hand uit en tonen onze goede wil, om vooruit te gaan. We vergeten onze geschiedenis en onze doden niet, maar we kijken naar de toekomst."

Echte tand?

De Congolese delegatie die voor de teruggave naar Brussel afzakt, neemt ook een doodskist mee. "Met Congolees hout," benadrukt iemand van Tshisekedi's kabinet. Na de ceremonie in het Egmontpaleis vertrekt de kist richting de ambassade, waar een rouwregister wordt geopend. Dinsdag is er nog een herdenkingsmoment aan het pleintje aan de Naamsepoort dat naar Lumumba vernoemd is, waarna de tand terug naar Congo vliegt. Daar heeft het staatshoofd van 27 tot 30 juni dagen van nationale rouw afgekondigd.

Of de tand die maandag wordt overhandigd wel degelijk het stoffelijk overschot van Patrice Emery Lumumba is, is overigens niet eens honderd procent zeker. Een DNA-onderzoek heeft het parket nooit uitgevoerd. Daarvoor zou volgens het parket de tand vernietigd moeten worden en dat is ook Lumumba's familie niet van plan.

"Wie bewijst de echtheid? Er zijn getuigenissen. We hadden de keuze tussen het enige element dat wij na 61 jaar nog hebben te vernietigen voor DNA-onderzoek om weet ik veel wie gelukkig te maken, of om het stoffelijk overschot terug naar huis mee te nemen. Wij hebben de keuze gemaakt," zegt Roland nog. "Het is een beetje zoals het vaderschap. Wie bewijst dat jouw vader ook jouw vader is? Niemand doet daarvoor een DNA-test."