Niemand houdt doodsoorzaken van daklozen bij: 'Autopsie te duur'

Niemand houdt bij waar Brusselse daklozen aan sterven. Deze week nog overleed in Elsene een dakloze man op straat. Niet aan onderkoeling, maar aan wat dan wel? Dat blijft onduidelijk. 'Een autopsie van iemand die op straat overleden is, gebeurt zelden.'

Het vroor deze week stenen uit de grond. Toen dinsdagochtend het levenloze lichaam van een 40-jarige dakloze man werd teruggevonden in de Elsense Graystraat, rees al snel het vermoeden dat hij gestorven was aan onderkoeling. Met temperaturen tot -6 graden zou dat niet verwonderlijk geweest zijn, maar uit een autopsie blijkt nu dat onderkoeling niet de doodsoorzaak was. Dat zegt het parket van Brussel, dat een toxicologisch onderzoek gevraagd heeft.

In het algemeen houdt niemand een overzicht bij over de doodsoorzaken van daklozen. Als er geen kwaad opzet mee gemoeid is, klasseert het parket het dossier. Ook de politie houdt hierover geen gegevens bij. “Wij krijgen alleen mee of een overlijden verdacht of natuurlijk is,” aldus Robin De Becker, woordvoerder van de politiezone Brussel Hoofdstad-Elsene.

Het Collectief Straatdoden tracht wel het aantal straatdoden bij te houden en houdt voor hen jaarlijks een herdenking, maar over de doodsoorzaken ontbreekt het aan informatie. “Wegens het beroepsgeheim krijgen we heel weinig informatie over de redenen voor een overlijden,” aldus Delphine Struys van daklozenorganisatie Diogenes, die het collectief coördineert.

Meer koudeslachtoffers dan we denken

Volgens een bron binnen de politie zijn er in de voorbije zes jaar drie daklozen overleden aan onderkoeling. “Dat is zeker een onderschatting,” reageert huisarts en medisch coördinator bij vzw Straatverplegers Pierre Ryckmans. “Het probleem is dat wij geen goed zicht hebben op de doodsoorzaken van onze patiënten. Soms kunnen we vermoeden dat het door onderkoeling is, maar hebben we geen bewijs. En een autopsie van iemand die op straat overleden is, gebeurt zelden. Vermoedelijk wegens een gebrek aan motivatie en middelen, maar het zou nuttig zijn om te weten wat de doodsoorzaak is bij een bevolking met een hoge mortaliteit.”

Bruss’Help, de gewestelijke organisatie die de hulp aan daklozen coördineert, beschikt ook niet over gegevens over de doodsoorzaken van straatdoden. De organisatie anticipeerde op de koudeprik door op maandag het koudeplan te activeren, met een 150-tal extra opvangplaatsen. “Met deze temperaturen is het risico op onderkoeling erg hoog,” aldus Bruss’Help-woordvoerster Eva Salman. “Het is levensgevaarlijk, dus is het belangrijk om ervoor te zorgen dat niemand op straat slaapt.”

Uitrusting voor alpinisten

Volgende week komen er nog een tachtigtal opvangplaatsen bij voor alleenstaande mannen. De koudste temperaturen zijn nu achter de rug, maar voor daklozen die buiten moeten slapen bestaat het risico op een vriesdood ook dan nog. Het zal volgende week ’s nachts nog licht vriezen, gevaarlijk in combinatie met de neerslag die dan ook kan vallen. “Bij temperaturen onder nul stijgt het risico exponentieel. Het is maar een week of twee dat we echt alert moeten zijn, dat we levens kunnen redden,” zegt dokter Ryckmans. “Onderkoeling is een van de gemakkelijkste te vermijden doodsoorzaken, want je hoeft mensen alleen maar in een warme omgeving te plaatsen.”

Zo lang het vriest, moet iedere dakloze binnen op een warme plek kunnen slapen. Dat is ook de bedoeling van het koudeplan. “Zonder zulke plannen zou de mortaliteit nog veel hoger liggen. Dat onderschatten veel mensen,” aldus Ryckmans. “Bij dit weer kan je eigenlijk alleen overleven met een uitrusting voor alpinisme, maar welke daklozen beschikken daarover? Je moet er niet alleen voor zorgen dat iedereen 's nachts binnen is, maar ook overdag, want onderkoeling kan ook traag opkomen.”

De medische coördinator van Straatverplegers herinnert zich bijvoorbeeld het geval van een patiënt die overdag aan het bedelen was. Een straatveger die de dakloze bedelaar kende, merkte op dat de man vreemd reageerde en belde toen Straatverplegers. “Wij zijn ter plaatse gegaan en hebben meteen de ziekenwagen gebeld. De man was bij bewustzijn en leek op het eerste gezicht wel normaal te reageren, maar hij was zwaar onderkoeld. Zonder tussenkomst was de man overleden.”

Gratis nummer

Als iemand een dakloze op straat aantreft, raadt Bruss’Help aan om het gratis nummer 0800/99.340 van Samusocial te bellen. Dat is 24 op 7 bereikbaar en mobiele hulpteams kunnen vervolgens in actie schieten. Ook Pierre Ryckmans raadt burgers aan om dat nummer te bellen. “Of de politie,” verwijst hij naar de maatregel die burgemeester van Etterbeek Vincent De Wolf (MR) afgelopen zondag heeft genomen.

Wie op zijn grondgebied weigert om naar de nachtopvang te gaan, kan door de politie administratief aangehouden worden. “Om die mensen tegen zichzelf te beschermen,” zei De Wolf dinsdag aan BRUZZ. “Ik wil niet opstaan en vaststellen dat iemand op straat is overleden zonder dat wij die persoon hebben geholpen.”

“Ik vind dat eerlijker,” aldus Ryckmans nog. “Anders is dat een last die op de burger of de sociale diensten rust. Je kan veel over die maatregel discussiëren, maar de burgemeester neemt zijn verantwoordelijkheid door iedereen te verbieden om op straat te slapen.”