'Nieuwe economie draagt bij tot gentrificatie in Kuregem'

De oude industriële sectoren verlaten Brussel aan een razend tempo. In de plaats komen doorgaans hippe productieactiviteiten die welgestelde klanten lokken, maar geen stabiele jobs bieden. Dat concluderen onderzoekers van de VUB uit een studie in de Kuregemwijk in Anderlecht.

Sinds de eeuwwisseling ondergaat het stedelijk landschap een grote transformatie. Waar Brussel in de jaren 60 nog de industriestad bij uitstek was, verdwenen die productieactiviteiten naar locaties buiten de stad. Tussen 1997 en 2011 kwam er zo meer dan een miljoen vierkante meter aan oppervlakte vrij. Die landschapswijziging is an sich niet uitzonderlijk voor een Europese grootstad. Toch valt Brussel op door de snelheid van dat transformatieproces.

De industriële sectoren bieden nog slechts jobs aan zo’n 22.000 arbeiders, wat slechts 3 procent van de totale loonarbeid in het Gewest inhoudt. De doorgedreven stadsvlucht van de productie wordt ingegeven door een logistieke logica, maar ook door de strijd om ruimte met woningbouw, kantoren en detailhandel. Daarnaast spitst de Brusselse economie zich steeds meer toe op de dienstensector. Vooral laaggeschoolden vinden daardoor moeilijker hun weg naar de arbeidsmarkt.

Middenklasse eerst

Verschillende studies kaartten de problematiek van de stadsvlucht van KMO’s aan. VUB-onderzoekers Alexandre Orban en Fabio Vanin gingen daarop voort en onderzochten productieactiviteiten in de Kuregemwijk in Anderlecht, van oudsher een buurt waarin veel aan voedselproductie wordt gedaan, met name rond de slachthuizen. De vaststelling: hippe productieactiviteiten overleven wel - vaak met steun van de overheid. Denk bijvoorbeeld aan ‘Champignons de Bruxelles’ of ‘FabLab’.

Oudere industrieën komen doorgaans de levenskwaliteit van de buurtbewoners niet ten goede. Dat strookt niet met de filosofie van het Gewest, die de laatste decennia vooral inzet op de constructie van middenklassewoningen. “De productieactiviteiten die het minst stroken met gangbare belangen op het vlak van territoriale ontwikkeling worden weggeduwd uit de stad”, aldus VUB-onderzoeker Fabio Vanin. Deze productiebedrijven vinden bovendien moeilijk arbeidskrachten in Kuregem zelf, klinkt het.

Nieuwere bedrijven - vaak met een focus op circulaire economie - botsen op dezelfde hindernissen, maar genieten veel meer steun van overheid, bijvoorbeeld in de zoektocht naar grond en gesubsidieerde arbeidskrachten. Vooral de voorbije tien jaar zit deze nieuwe industrie in de lift in het hele Gewest. Maar, omdat ze sterk gesubsidieerd zijn, blijven deze bedrijven fragiel en zetten ze nooit helemaal voet aan de grond.

Wel klanten, geen arbeiders

De onderzoekers stelden in Kuregem vast dat daar ook socio-economische verschuivingen mee gepaard gaan. “Deze nieuwe productieactiviteiten dragen bij aan de gentrificatie van de wijk, terwijl de oude activiteiten dit proces net afremmen”, concludeert VUB-onderzoeker Alexandre Orban. “De nieuwe productieactiviteiten trekken welgestelde klanten aan maar brengen niet veel stabiele jobs.”

Volgens de onderzoekers kan het Brussels Gewest zijn strategie om kleinere, hippe productiebedrijven te steunen beter omgooien. “Er moet meer werk gemaakt worden van een endogeen, working-class georiënteerde economie”, klinkt het. “Het doel moet zijn om de oude industrieën in Brussel te houden, om een sociaal bloedbad te vermijden.”