Ninoofsepoort: Vier hectare niemandsland op de Kleine Ring

Wie dacht dat het woonblok De Terrassen aan de Sluis de aanzet naar een hype rond de Ninoofsepoort zou zijn, schat de bouwsnelheden in het gewest verkeerd in. Met het nieuws rond de komst van een museum voor moderne kunst gaat een nieuw ballonnetje van hoop op. Maar intussen ligt het goor stuk no man's land midden de wijken te verzuipen zonder nut. Kinderen zullen er later op terugkijken als de vuile hoek waar vadertje staat hen liet ravotten.

E en wat onbestemde lege vlek van ruim vier hectare tegen het kanaal staat gekend als de Ninoofsepoort. Het is het grensgebied van de Brusselse Vijfhoek (Anneessens/Duivelshoek) en Laag-Molenbeek, en ligt vlakbij Anderlecht (Kuregem). "Noem het gerust het vijfde wiel aan de wagen, deze vijfde 'vergeten hoek'," zegt architect Marcel Rijdams, bestuurder van de Brusselse Gewestelijke Huisvestingsmaatschappij, die vlakbij woont. "Tijdens de vorige gewestregering wist minister Pascal Smet (SP.A) met een Masterplan (2007) een en ander in beweging te zetten om er 'iets' te realiseren. Besix R.E.D. legde funderingen voor kantoortorens van 15.000 m² (het ontwerp leek een postmodernistische versie van het Klein Kasteeltje, red.). Het instorten van de kantoormarkt bracht Besix op andere gedachten, en zo verstreken de jaren." Rondom dit kwartdeel van de gapende open ruimte - het terrein van Besix dus - staan sterke afsluitingen. De moerasplanten die erachter gedijen zijn voer voor de 'botanicus urbanus', al is het terrein privé.

Aan de overzijde liggen de carwash Imo en de reuzenhangar van Net Brussel er desolaat bij. Ook de huizen rondom zijn onteigend, op eentje na staat alles leeg. Ongeveer waar de tram de site doorkruist, mikt Brussels minister Christos Doulkeridis (Ecolo) op een verdere invulling van het terrein met middenklasse- en sociale woningen. Het gewestelijke quotum moet nu eenmaal gehaald, en de aanpalende buurt is (zelfs officieel) de dichtst bevolkte van heel het gewest. Al is het vooral een transitwoonzone, op de bewoning rond het oude Ninoofseplein na.

"Vorige herfst kon een publiek-private conventie afgesloten worden tussen Besix R.E.D. en de Huisvestingsmaatschappij om het oude Masterplan te herbekijken, dat nu 'verkavelingsplan' heet," stelt Rijdams. Besix ziet eerder brood in woningen dan in kantoren, en herbekijkt de investeringsmarkt in deze buurt. Een ander idee was de vestiging van een nieuw museum voor moderne kunst, ideaal om de centrumrand op te waarderen.

Op 1,3 kilometer lopen van de Grote Markt, en met de mogelijkheden die het kanaaltoerisme biedt (zo stelde Rijdams al voor), houdt dit idee best steek. "Ik sta volledig achter dit museumproject dat opwaarderingskansen voor de wijk kan bieden," laat Vlaams parlementslid Yamila Idrissi (SP.A) aan de redactie weten. Het hele Masterplan is nu doorgeschoven naar het Brusselse architectenbureau XDGA (Xaveer De Geyter) dat de invulling van de publieke en te bebouwen ruimte moet hertekenen. "De Geyter kennende, zou hij wel eens verrassend uit de hoek kunnen komen. Al hoop ik dat het onderzoek gepaard gaat met een sociaal plan om de bewoners te begeleiden die zullen moeten verhuizen," stipt Rijdams aan. "Voor mij mag hier gerust een toren van honderd meter komen, want het stoort toch niemands zicht. Zolang die maar veel functies bevat."

'Groene' jeugd
Om de nabije of verre toekomstplannen van dit veelbesproken no man's land te vatten volgen we het olifantenpad door het verzopen Driehoekspleintje. De enige groenzone van de buurt, omdat geëngageerde wijkbewoners er vier jaar geleden al met man en macht gras zaaiden, tweehonderd struikrozen plantten, boomschors strooiden en kinderspeeltuigen in het beton plaatsten. Vorige zomer hielpen ze er ook twee Nederlandse kunstenaars in het kader van het Parc Design-project van minister Evelyne Huytebroeck (Ecolo). Het parkjesproject was eenmalig.

En dus bleven de wijkbewoners die hoopten op verduurzaming van de heringerichte ongebruikte ruimte, ontgoocheld achter. "We pleiten voor meer park op de hele kale site. Want nu moeten onze kinderen het doen met het kleine Driehoekspleintje," zegt David Leyssens, ingeweken West-Vlaming en coördinator van het Wijkcomité Ninoofsepoort. "In de drie appartementen tegenover mij wonen makkelijk vijftig mensen, de living waar ik op uitkijk staat vol dubbele bedden, er slaapt tien man. En ondanks de populatiedensiteit is hier niets voorzien qua publieke ruimte. Voor eenmalige hulp als het zelf schoonmaken en inrichten van het pleintje halen we makkelijk tweehonderd buren samen. Voor de rest zijn de meesten mensenschuw, ook al door hun tijdelijke verblijfsstatus.

Eigenlijk moet het gewest ons parkje onderhouden, maar dat gebeurt niet. Het gewest wil een convenant met de gemeente afsluiten om het onderhoud af te staan, maar de gemeente wil niet toehappen zonder financiële compensaties. En zo doet geen enkele overheid wat." Het pad door het Driekhoekspleintje is inderdaad zompig, alhoewel het de veel gebruikte, directe doorsteek is naar de markt van Molenbeek. Hier moet het kleine grut ook zijn 'groene' jeugd meekrijgen.

Idyllisch plein
De geschiedenis lijkt de plek inderdaad geen goed gedaan te hebben. Met de aanleg van het kanaal Brussel-Charleroi (1832) - de eerste sluis op het kanaal is nog steeds een attractie op zich - werd een soort eiland gevormd met de Kleine Zenne, die pas in 1930 overwelfd werd, als pendant. De zware industrie en de vleeshandelbedrijven die er tot midden vorige eeuw welig konden tieren lieten in de jaren 70 en 80 hun leegstand inpalmen door handel in tweedehandswagens. Sindsdien heeft iets meer dan een handvol Albanese families haast de hele aanpalende Heyvaertwijk in beheer. Vanaf de middag stranden ze in Café Jupiter op het kleine Ninoofseplein. "Het is hier idyllisch rustig, met prachtig zicht op de fontein, de bomen, de buren van jaren," glundert Gabriel Gutiérrez, Spaanssprekende Brusselaar en al twintig jaar werkzaam in de buurt. "De huizenprijzen swingen wel de pan uit, al zijn er nog goeie zaakjes te doen," weet Rachid die vanuit zijn auto alles iedere dag gade slaat. "Wat verder stond iets een paar jaar terug voor 250.000 euro te koop, recent gaf een Fransman 2,5 miljoen voor drie huizen. Het mooie herenhuis op de hoek komt te koop, de man is stervende - dat is wat beter en ruimer dan dure nieuwbouwappartementen," stelt hij, want nieuwe blokken hoeft hij niet. "Groen en ruimte, dat hebben we nodig." Een Godfried Bomans-achtige slogan in het café vat het allemaal samen: 'Partageons la richesse, pas la misère.'