Oceanograaf Roger Charlier: Neptunus als bruid voor een film

Roger Charlier kan er nog pittig om lachen. Als Belgische majoor in Duitsland trouwde hij in 1946 met een Amerikaanse luitenante en wou hij expatriëren naar Amerika. Daar moest hij eerst administratief hemel en aarde voor verzetten. Het bleek een uniek verhaal voor een filmscenario. Ietwat met de haren getrokken speelde Cary Grant de levenswandel van Charlier na, in de oorlogskomedie ‘I was a Male War Bride’.

Zoals hij een paar keer per jaar doet, vliegt majoor en ereprofessor dr. Roger Henri Charlier (1921) volgende week naar Amerika. “Op verplicht bezoek bij mijn twee kinderen, echte Amerikanen, die mijn tijd bij hen in twee verdelen, net als mijn geld,” lacht hij. In zijn ruim hoekappartement van het art-deco Palais du Congo aan de Congolaan is zijn kater koning te rijk. Het dier wandelt tussen de tot tunnels geplooide voederdozen.

“Beterkoop in Amerika, vanwaar ik ze altijd meebreng,” stelt Charlier kordaat. Om me te laten schrikken duwt hij op een rode knop, die in verschillende stemhoogtes ‘No! No! Noooo!’ roept. “Gekregen van mijn dochter, je moet niet vragen waarom.” Charlier was het gros van zijn leven professor Oceanografie aan het Finch College in New York. Dat was toentertijd de duurste universiteit, waar de dochters van Nixon, Sanders, Roberto Rossellini en Ingrid Bergman studeerden.

De kranige negentiger, die sinds zijn pensioen in 1989 in Elsene woont, werd in Antwerpen geboren. Hij begon Geografie te studeren aan de Koloniale Hogeschool (nu Universiteit Antwerpen, met het oog op een verhuis naar Congo, red.). Het liep fout toen de Duitsers België binnenvielen. “Mijn ouders dachten: ‘België mag zijn kolonie Congo vergeten, dus die studie dient tot niets meer.’ Het kwam hen goed uit, want ze wilden niet dat ik naar Congo wegliep. Dus vloog ik naar de ULB, voor Geografie. Ze hadden horen zeggen dat er na de oorlog veel vacatures in het onderwijs zouden komen. Het diploma Oceanograaf haalde ik in Parijs.”

Staatsgeheim
Veel later, in 1958, deed ik research bij oceanograaf Jacques Bourcart op het schip Calypso van commandant Cousteau. Ik specialiseerde me in de Energy of the Oceans: de golven, de getijden en het zoutgehalte. Mijn bekendheid heb ik daar aan te danken. Mijn doctoraat Oceanografie was in de mode voor de Amerikanen, en ze betaalden me het hoogste salaris van Finch College, opdat ik zou blijven (van 1958 tot 1983), for Publicity reasons of the College. Ik werd ook gastprofessor in Bordeaux (1972-1975). Ik ben hertrouwd in Amerika, want mijn eerste vrouw (waarover de film gaat, red.) stierf al na tien jaar huwelijk.”

Of de oceaan de wereld kan redden, willen we weten, nu er enkel nog in Luik Oceanografie gedoceerd wordt. Charlier: “In mijn wetenschappelijke bijdrage in Tide and Tidal Energy (Getijden en Getijdenenergie, red.) vat ik samen hoe verschillende energieën werken: offshore windenergie, zeegolven-energie, getijdenenergie,... De levenslengte van een getijdenenergiecentrale is 75 jaar, terwijl een atoomcentrale op land maar 25 jaar meegaat. De rekening is dus vlug gemaakt, ook al kost de investering bij de opstart meer. De afbetaling duurt vijftien jaar, terwijl een landstation op vijf jaar afbetaald is. Er is dus nog een grote toekomst voor deze wetenschap weggelegd. De wereld heeft elektriciteit nodig! Buiten het getijdenstation in Orange Bay (Chili), een klein station op de Saint Lawrence River in Canada en eentje op de zee van Moermansk zijn er geen die goede resultaten geven. De Chinezen beweren dat ze 108 getijdenstations hebben, maar ik krijg ze niet te zien wegens staatsgeheim. En inderdaad, ik heb er twee kleine aan een riviermonding gevonden. Van een ander systeem, de Pelamis Wave Power, bestaat één golvenstation in Hammersfest (Noorwegen) en één offshore van Porto. Het gaat allemaal om heel goedkope energie. Enkel in Schotland maakt men er echt werk van.”

Communistisch wespennest
Maar niets van dat professioneel leven in de film I was a Male War Bride, uitgekomen toen Charlier ook redacteur voor Volksgazet was (1949), en waarin het personage Henri Rochard gebaseerd is op de jeugdige lotgevallen van Roger Henri Charlier. Acteur Cary Grant en Ann Sheridan (zie foto) speelden na wat Charlier en zijn Amerikaanse vrouw Mary Helen Glennon meemaakten. “Ik vertegenwoordigde in die tijd België, als mede-aanklager bij het proces van de oorlogsmisdadigers van Nürnberg. Ik moest er onder meer Von Falkenhausen en Raeder (eigenlijk anti-nazi’s) ondervragen namens de Amerikanen. Ook moest ik de dossiers onderzoeken over de industriële exploitatie van (dwang)arbeiders in Duitsland. Om die taken te mogen uitvoeren werd ik als snotneus gebombardeerd tot majoor zonder dienstplicht.”

“Hoe men bij mij kwam? Ze zochten iemand die Vlaams sprak en met la morgue (de arrogantie) van de Franstalige legeroversten overweg kon. Die persoon moest vooral de juiste politieke kleur hebben. Zonder me iets te zeggen was mijn Antwerpse vader, die goed vertrouwd was in liberale ministeriële kringen en de loge, gaan zeggen dat zijn zoon beschikbaar was. Zo werd ik als eenentwintigjarige eremajoor-voor-het-leven benoemd door de Prins Regent. Ik moest geen legerdienst doen. Ik vreesde dat ik de toiletten zou moeten poetsen, zo afgunstig waren alle legeroversten.”

“Eerst vloog ik als verzetsstrijder (Charlier had als student al gevangenisstraf in Sint-Gillis en Breendonk uitgezeten, red.) naar het ‘communistische wespennest’ Limburg, waar ik de leiding van de troepen moest nemen. Met mijn culot klaarde ik alles. Nadien werd ik aangesteld in de inlichtingendienst. En toen het Belgisch leger bijna gedemobiliseerd was, vond men voor mij een job bij de Verenigde Naties, bij de UNRRA (nu UNWRA) in Brussel, vanwaar ik een jaar lang een vluchtelingenkamp in Ansbach (Nürnberg) moest beheren.”

“Op een dag hadden kinderen al spelend de handrem van mijn wagen losgemaakt, ik lag eronder. In het Amerikaans militair hospitaal in Nürnberg leerde ik – uit verveling – mijn vrouw kennen, een luitenante van de Medical Service uit Massachusetts. Daar begint het filmverhaal.”

Paardenstaart
“Als Belgische majoor geraakte ik Amerika niet in. Mijn vrouw zei me: ‘If you think fighting a war is complicated, wait till you taste the American army’. En onze onvoorstelbare lijdensweg door administratieve rompslomp en slechte wil van de Amerikanen om me als ‘expat’ met een vrouw binnen te laten, begon. Er waren veel Europese vrouwen die met Amerikaanse militairen waren getrouwd in en na de oorlog, maar mijn geval, het omgekeerde, was ongezien en uniek. De Amerikaanse consul in Frankfurt heeft me gelukkig de wet leren lezen: (war) spouse betekent zowel ‘bruid’ als ‘bruidegom’ in het Engels. Zo is mijn situatie erkend geraakt.”

“Mijn volharding werd uiteindelijk beloond met She can have him. Het verhaal kwam achteraf in de pers, er verscheen een boek over. Het inspireerde cineast Howard Hawks tot een romantische komedie. De feiten werden wel bij de haren getrokken in de film, maar soit. Hawks maakte er een klucht van, terwijl het destijds een lijdensweg was. Hij haalt er passages bij als de verfplekkenscène, een oubollige Chaplingrap. Of de scène op de rivier Main (bij Frankfurt) waarop Rochard van een barrage dreigt te varen, terwijl die rivier dat niet heeft. En wat paarden in Bremerhaven bij de Amerikanen doen, dat zou ik wel eens gezien willen hebben. Alle paarden werden opgeëist in oorlogstijd. Ik vond het al vreemd dat men de staart van een paard afknipte in de film om er een damespruik van te maken voor Cary Grant. Zelf heb ik nooit vrouwenkleren of een pruik moeten aantrekken om in Amerika te geraken. Dat sleurde Grant zelf bij het verhaal, volgens Amerikaanse recensenten omdat Grant graag vrouwenkleren aantrok en zich tot beide geslachten aangetrokken voelde, al is dat nooit bewezen. Maar dat filmverhaal, en mijn hele avontuur als expat zijn natuurlijk wel uniek.”

I was a Male War Bride (1949) van Howard Hawks

data: 19.03, 19.30 (met introductie door Roger Charlier)

waar: Cinematek, Brussel