‘Om vrienden te maken in de stad, moet je uit je stoel komen’

Vriendschappen opbouwen in een grootstad vraagt meer moeite dan in een kleine gemeenschap. “In een dorp kom je elkaar sneller tegen, in een grootstad moet je bewuster op zoek.” Toch is er geen enkele aanwijzing dat stedelingen minder vrienden zouden hebben.

Na mijn studies zijn bijna al mijn vrienden teruggekeerd naar hun roots. Ik heb er bewust voor gekozen om in Brussel te blijven, maar dan moet je wel even opnieuw beginnen.” Anneleen Ver­haeghe is nu 35 en trok de voorbije twaalf jaar zeer open door Brussel, op zoek naar vrienden. Toen ze net alleen woonde, werd ze vrijwilliger bij de conversatietafels voor anderstaligen in de gemeenschapscentra.

“Daar heb ik een goede vriend aan overgehouden, ook een vrijwilliger. Hij woont in Anderlecht en we spreken nog altijd regelmatig af, samen met onze partners.” Ze ging ook naar evenementen van Couchsurfing, het logeerplatform voor toeristen, en Meetup, een onlineontmoetingsplatform. “Zij organiseren dikwijls bijeenkomsten op café. Natuurlijk met veel mensen op doortocht, maar ook expats. Het voordeel van die groepen is dat iedereen er wat zoekende is. Dat maakt het contact laagdrempelig.” Alleen verhuizen die expats na enkele jaren vaak weer uit de stad. En zodra ze de dertig voorbij zijn, doen vrienden met kinderen dat ook weleens. “Er zit een enorme wissel in de mensen die in Brussel wonen,” zegt Verhaeghe. Wie blijft, mag regelmatig weer beginnen te zoeken.

Vriendschap lijkt na de lange covidpauze aan een heropleving en zelfs ererondje bezig. Er verschijnen films over, zoals Close en De acht bergen, tv-series als Roomies en ook de pers volgt, met podcasts en artikels buiten de lifestylerubriek. “Fijn, hé?” zegt Beate Völker, hoogleraar stadssociologie aan de Universiteit Utrecht, directeur van het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving (NSCR) in Amsterdam en gespecialiseerd in vriendschap. “Ik denk dat we de aandacht voor vriendschappen op een of andere manier aan het inhalen zijn. Ook omdat we elkaar gemist hebben in de pandemie.” Het belang van vrienden neemt wel al langer toe, zegt Völker. “Gezinnen worden kleiner, dus heb je minder mensen in huis. Familie woont verder van elkaar, het aantal echtscheidingen blijft hoog, mensen worden ouder en vallen vaker alleen. Vrienden vangen dat gemis op. En ze passen goed in ons denken over relaties. Vrienden zijn, net als partners, relaties waar je bewust voor kiest.”

Het voordeel van een stad als Brussel, zo zegt Völker, is dat je keuze te over hebt. “Je hebt heel veel mogelijkheden voor activiteiten, cultuur en sport. Daar kom je gelijkgestemden tegen. Er kleeft wel iets aan vast: je moet uit je stoel komen. In een piepklein dorp zal je elkaar sowieso wel tegenkomen.” Ons aantal goede vrienden is in elk geval gelijk, bleek uit eerder onderzoek in Nederland, Frankrijk en de VS. “Er is geen enkele aanwijzing dat je in een stad minder vrienden zou hebben of dat de kwaliteit van je vriendschappen minder goed zou zijn,” zegt Völker. “Alleen is je netwerk meestal dunner. Jouw vrienden kennen elkaar onderling wat minder snel.” Je hebt dan bijvoorbeeld een groepje in de sportclub, een paar bevriende buren en een groep oude schoolvrienden, maar die overlappen niet. “In wijken met een groot verloop van bewoners kan je ook minder hechte banden zien,” zegt Völker.

Eenzaamheid

“Ik heb niet echt één groep in Brussel,” zegt de Russisch-Italiaanse Yulia Lapina (29). Ze groeide op in Italië, woonde al eens drie jaar in New York en startte drie jaar geleden een vaste job in Brussel. Haar eerste indruk was positief, want in New York had ze amper dichte vrienden gemaakt. “Mensen zijn er best carrièregericht en de stad is enorm. Je wil geen anderhalf uur reizen om met iemand een koffie te drinken,” zegt Lapina. “In Brussel vond ik iedereen vriendelijk en ligt de nadruk toch wat meer op vrije tijd na het werk.” Ze ging na de werkuren uit met andere expats, werd vrijwilliger bij een milieuvereniging en sloot zich aan bij een dansclub in Elsene. “Zo leerde ik ook Belgen kennen. Het fijne is dat je in Brussel veel Belgen ontmoet van buiten de stad. Zij staan meestal ook open voor nieuw contact.” Ze is nu tevreden met haar vrienden, maar zat tijdens de covidcrisis wel een hele tijd zonder. “Ik was hier nog maar zes maanden toen de crisis begon. Ik had wel wat mensen leren kennen, maar nu niet dat je elkaar echt vaak hoort.”

De sluimerende eenzaamheid was vooral bij jongeren hoog tijdens de covidcrisis. Maar zelfs in het derde kwartaal van dit jaar voelde nog altijd meer dan een op de negen Brusselaars zich meestal tot altijd eenzaam. Dat blijkt uit de laatste monitoring daarover van statistiekbureau Statbel. Nog eens een kwart herkent het gevoel meer dan zelden. De Brusselse cijfers liggen licht hoger dan in Vlaanderen of Wallonië en ook hoger dan een jaar geleden. Toen was in de hoofdstad nog minder dan een twaalfde van de mensen erg eenzaam. Overal in België voelen alleenstaanden, werklozen en laaggeschoolden zich vaker eenzaam dan gemiddeld. Die groepen zijn verhoudingsgewijs groter in Brussel dan daarbuiten. Vooral bij de laagste inkomensgroepen pieken eenzame gevoelens deze dagen.

“Het probleem met die cijfers is dat je niet weet over welke eenzaamheid het gaat,” zegt Selma Franssen, auteur van Vriendschap in tijden van eenzaamheid. “Bij emotionele eenzaamheid ontbreekt het je aan mensen met wie je diepgaande gesprekken kan voeren en die er voor jou zijn. Bij sociale eenzaamheid heb je die diepe band misschien wel met je partner of enkele goede vrienden, maar beleef je gewoon weinig interactie op een dag. Dat is wat veel mensen tijdens de covidcrisis hebben ervaren.” En wat mensen zonder collega's, partner of huisgenoten ook vaker meemaken.
Franssen verhuisde zelf tien jaar geleden naar Brussel. Haar boek verscheen drie jaar geleden. Ze geeft er nog altijd lezingen over.

“Ik hoor nu in het publiek dikwijls frustratie bij een groep mensen die graag weer naar buiten wil, maar hun vrienden niet meer mee krijgen,” zegt ze. “Heel wat mensen hebben tijdens de crisis gemerkt dat ze zich comfortabel voelen bij een kleinere vriendengroep. We zijn op een andere manier sociaal geworden, meer digitaal bijvoorbeeld. Ik betrap me er zelf ook op dat ik vaker thuisblijf. Dat kan natuurlijk samenhangen met mijn levensfase,” zegt Fransen, nu 34. “Ik ben tijdens die hele periode ook wat meer gaan nadenken over mijn vriendschappen. Ik vind het nu prettig om bepaalde banden te verdiepen en niet meer overal naartoe te gaan voor los contact. Vrienden met wie ik vroeger uitging, zie ik niet meer omdat we gestopt zijn met uitgaan. Ik zou eens iets van me moeten laten horen.”

“Ik ben zeker deel van de groep die liever thuisblijft,” zegt Yulia Lapina. “Ik weet niet hoe ik vroeger de tijd vond om alle dagen te werken, iets te gaan drinken of te sporten en in het weekend nog eens uit te gaan. Door covid raakte ik gewend aan een trager ritme en dat bouw ik rustig weer op. Ik wil absoluut niet nog meer mensen leren kennen. Ik voel me nu al overweldigd.”

Ook speelt deze winter nieuwe onzekerheid. “Covid is nog niet weg, het klimaatprobleem speelt veel meer dan twee jaar geleden en er is een oorlog in Europa. Mensen hebben het gevoel losgezongen te zijn. Bij zo'n controleverlies zijn ze sneller geneigd om zich terug te trekken in kleine kring. Ze trekken er dan minder lichtzinnig op uit,” zegt Beate Völker. Het is nog gissen of en waarom we meer zouden cocoonen, maar de bezoekerscijfers van cultuurhuizen halen in elk geval nog niet hun niveaus van voor corona. “Ik ga tegenwoordig ook minder vaak uit eten om minder geld uit te geven,” zegt Lapina.

Op verkenning

Maar daar zit je dan, als nieuwe of sociale Brusselaar die graag wat extra vrienden wil. “Je mag er best iets van zeggen,” vindt Selma Franssen. “Zeg je vrienden wat je mist, bijvoorbeeld samen iets doen. Mensen beseffen niet altijd dat whatsappen niet genoeg is.” Een dichte vriendschap opbouwen vraagt volgens veelgeciteerde studies minstens tweehonderd uur aan écht contact, het liefst met zowel plezier als kwetsbaarheid.

“Soms had ik wat terugkerende, oppervlakkige gesprekken, maar vriendschappen bouw je niet in één dag. Je moet er tijd in steken,” vertelt Anneleen Verhaeghe over haar avonden met de couchsurfers. Tegenwoordig spreekt ze regelmatig af met mensen via de Facebookgroep Dare to meet. Die telt in Brussel ruim 1.300 Nederlandstalige leden. “Ik heb na de eerste lockdown eens een oproep gedaan om iets te drinken aan de picknicktafel achter de Sint-Katelijnekerk. Daar is twintig man naartoe gekomen en ik heb er vrienden aan overgehouden. We spreken af en toe af om iets te gaan eten of drinken,” zegt ze. De groep organiseert ook uitstappen naar musea of concerten.

Er zijn ook dating apps voor vrienden, zoals Hey VINA! en Bumble BFF. Bumble (beter bekend als dating app) noemt Brussel een van zijn voornaamste markten in Europa. Zo'n kwart van al hun gebruikers maakt (ook) gebruik van de BFF-functie om vrienden te vinden.

“Zo'n vriendschapsapp voelt ergens heel gek omdat je mensen op heel stomme dingen beoordeelt, zoals hun muzieksmaak of uiterlijk,” zegt Franssen, “maar voor wie nieuw is in Brussel kan het een goede manier zijn om anderen te vinden die ook samen activiteiten willen doen. Je zorgt er dan toch voor dat je buitenkomt.” Völker noemt zulke apps en onlinefora maar een hulpmiddel om het eerste contact te stimuleren. “Je kan net zo goed een etentje organiseren en vragen of iedereen één vriend meeneemt. Dat is gezellig, maar het moet verder gaan om te groeien.”

In het algemeen is er amper onderzoek naar vriendschap in Brussel. “We weten dat de tijdsbesteding van stedelingen en plattelandsbewoners niet veel verschilt, maar puur over vriendschap ken ik geen studies,” zegt VUB-socioloog Ignace Glorieux. “Ik heb onze studenten daar vroeger wel warm voor proberen te maken, maar dat kwam niet van de grond. Misschien zien ze het niet echt als een groot maatschappelijk probleem, terwijl vriendschap, toch zeker bij jongeren, enorm belangrijk is.”

Ook voor volwassenen is het belang niet te onderschatten, benadrukt Beate Völker. “Het is wel moeilijk. Als student maak je vrienden zonder moeite, want je ziet hen bijna elke dag en je weet dat iedereen er ongeveer gelijk voor openstaat. Als je ouder wordt, moet je aftoetsen wie tijd heeft om af te spreken en wie al een vaste kring heeft.” Dat aftoetsen is ook nodig bij vrienden die je een tijdje uit het oog verloor, zegt ze. “De pandemie en lockdown waren lang, mensen zijn doorgegaan met hun leven. We kunnen niet doen alsof de ander niet veranderd is. De vriendschap zal dat dus ook zijn.”

“Natuurlijk is het fijn om een vaste basis te hebben, maar het is geen garantie tegen eenzaamheid. Er hoeft maar iets mis te gaan in die groep, dan moet je misschien ook opnieuw beginnen,” zegt Selma Franssen. “In Brussel is er een eeuwig aanbod van mensen die op zoek zijn naar vrienden. En je krijgt de kans om ook vrienden te vinden die niet op jou lijken. Dat is soms wat moeilijker, maar wel een verrijking.”