Op zoek naar nat Brussel (3): Watertanden naar meer moeras

In het moeras van Ganshoren mogen de mensen van Natuurpunt en Leefmilieu Brussel voor ons uit lopen. Stel dat we wegzinken... Tot blijkt dat het droogvallen van de moerassen een veel groter gevaar is.

'D oor het versneld afvoeren van beekwater, wat tot de jaren 1970, 1980 heeft geduurd, en door de verharding van de grond als gevolg van de verstedelijking is het grondwaterpeil zo sterk gedaald dat de moerassen van Jette en Ganshoren eerder vochtige hooilanden zijn geworden," zegt Erik Meerschaut van Natuurpunt. "Verdroging is samen met vermesting en verzuring een van de drie grote V's waaronder de natuur het meest lijdt."

Herstel
"Poelen, moerassen, drassige zones, ze hebben hun reputatie niet mee," zegt Mathias Engelbeen van de dienst Biodiversiteit-Strategie van Leefmilieu Brussel. "Ook nu moeten ze het af en toe ontgelden, zeker in de zomer, als poelen gaan stinken of muggen aantrekken. Zo werd onlangs nog een vijvertje aan de Europese Commissie dichtgegooid omdat het bleef stinken. Dat komt door een gebrek aan doorstroming: de bronnen zijn te veel gekoppeld aan de riolering. Veel visvijvers zijn ook organisch vervuild, ook al door te voederen."

Moerassen en vochtige ruigten worden vandaag nochtans opnieuw gewaardeerd: als opslagplaats voor overtollig water beschermen ze tegen overstromingen, ze zuiveren het water, en ze hebben een grote biologische en zelfs recreatieve waarde. Maar gebeurt er lange tijd niets, dan zal een moeras verlanden, weer gewoon land worden.

Zowel het Blauw Netwerk als het Europese Natura 2000-programma verhelpt dit door moerassen weer nat te maken. Engelbeen over het verschil: "Het Blauw Netwerk kun je zien als een regionaal project voor het ecologisch en recreatief opwaarderen van waterlopen, vijvers en andere waterlichamen. Natura 2000 is het belangrijkste Europese initiatief voor de bescherming van de biodiversiteit. In het Brusselse gewest is veertien procent afgebakend als Natura 2000-gebied." Naast de moerassen van Ganshoren en Jette gaat het bijvoorbeeld ook over het Struybeekmoeras en Maloupark, het Zoniënwoud, de Massarttuin, het Roklooster, het Tournay-Solvaypark, het Ter Kamerenbos en de Kauwberg.

"De twee projecten - Natura 2000 en Blauw Netwerk - overlappen elkaar in vochtige gebieden langs waterlopen, omdat net daar vaak de meest bedreigde habitats en soorten voorkomen."

Lievevrouwebedstro
Renaud Bocquet van het Blauw Netwerk (Leefmilieu Brussel) is de man van het terrein. "Eind maart werd hier de Molenbeek gerestaureerd. Het is de bedoeling het water van Vlaanderen weer te laten aansluiten op de moerassen van Ganshoren en Jette of d'helle (volgens Meerschaut noemden de boeren de oninteressante oevers van de Molenbeekvallei d'helle, rottering of vortzak, AD), en dus ook te laten doorlopen onder de spoorweg die nu beide moerassen verdeelt. We hebben het tracé tot op de centimeter laten berekenen op basis van de laatste atlas van de onbevaarbare waterlopen uit 1956. Nu is de Molenbeek opnieuw zichtbaar; daarvoor dook ze gewoon de moerriool in."

Meerschaut stond erbij tijdens de werkzaamheden in maart. "De kraanbestuurder maakte er een sport van om het goed te doen. Hij heeft het stuk oever met lievevrouwebedstro gewoon opzijgelegd en het na het uitgraven van de beek weer op zijn plaats ingepast. Met het extract van de witte bloemetjes en witte wijn maak je Maitrank, heel fris."

De linkeroever van de opnieuw mooi meanderende Molenbeek heeft zich al helemaal hersteld. Eén veroordeelde wilg is toch blijven staan, Bocquet kon het niet over zijn hart krijgen. "Stroomafwaarts moeten er ook een paar populieren gekapt worden. Dat zijn bomen die tot driehonderd liter water per dag opzuigen. Ze worden vervangen door wilgen, typisch voor valleigebieden."

Door populieren te kappen in de Flossendelle, een vallei van het natuurreservaat van het Roklooster, is het gebied direct veel vochtiger geworden en maken de brandnetels plaats voor echte moerasplanten.

Aan de monding van de Laarbeek in de Molenbeek toont Meerschaut de krioelende visjes: "Stekelbaarsjes! Doordat het Laarbeekje, dat zichzelf al heeft uitgegraven, zich in de Molenbeek stort, is het hier heel zuurstofrijk." Ooit was er hier zoveel slib, dat het water zelfs stroomopwaarts liep. En stroomopwaarts, dat is Zellik, waar Natuurpunt Asse ijvert om enkele natuurgebiedjes in de valleien van de Maal- en de Molenbeek te verbinden met het Boudewijnpark. Dit jaar nog wordt de Maalbeek opnieuw blootgelegd en aan de Molenbeek gekoppeld. Aquafin legde hier al een waterbekken van drieduizend kubieke meter aan, een buffer voor 'tienjaarlijkse regenval'. "Zelfs de moerassen overstromen dan."

IJsvogel
Het grasland in het moeras van Ganshoren krijgt zijn zomerse maaibeurt. Waar nodig wordt ook geplagd, waarbij de bovenste grondlagen afgevoerd worden om de oorspronkelijke zaadbank weer aan de oppervlakte te brengen. Met resultaat, zag Meerschaut. "In de lente vind je hier kleurtapijten van de dotterbloem, later de koekoeksbloem, kernplanten van vochtig hooiland."

Nog andere relictsoorten profiteren van het natuurherstel, en Engelbeen en Meerschaut vullen elkaar aan: "Moerassprinkhaan, zeggekorfslak, salamanders, bosrietzanger, kleine karekiet, dwergmuis, vleermuizen, gele lis, moerasspirea, riet, lisdodde, moesdistel, wilgen en elzen,..." De ijsvogel wordt ook gespot, maar broeden doet hij hier nog niet. Toch is Natuurpunt hoopvol: "Het werk in Ganshoren kan ervoor zorgen dat de ijsvogel genoeg van zijn hoofdvoedsel, stekelbaars, vindt in de buurt van zijn broedplaats, bij voorkeur een holletje in een wortelkluit."

"En schijnt de zon, dan kun je op de spoorwegbermen ringslangen zien zonnebaden. Zij houden van zon én vocht. Natuurpunt zou hier graag broeihopen voor hen aanleggen, een hoop maaisel en bladeren op een bed van takken. De ringslang is ongevaarlijk en niet giftig voor de mens. Ook voor het amfibieën­bestand hoeft niet gevreesd te worden, want over een prooi doet de slang wel twintig dagen. Het is een mooie populatie, die zich hier blijkbaar spontaan en graag vermenigvuldigt. Dat is een compliment voor ons beheer."