Op zoek naar nat Brussel (4): Moerasvergeet-mij-nietjes

D e sagen en legenden rond Brusselse moerassen zijn nog niet allemaal vergeten. Ze worden overgeleverd in nieuwe vormen, zoals Brussel in beeldekes , een stripboek uitgegeven op initiatief van de Erfgoedcel Brussel van de VGC in samenwerking met de Vlaamse Onafhankelijke Stripgilde. In het verhaal 'Kleudde met zijn keet' (een keet is een ketting) van Reinhart Croon, Kurt Cassauwers en Jeff Broeckx kan de watergeest Kl(e)udde verschillende gedaanten aannemen. In het Suske en Wiske-album De zwarte madam vloog er ook al een Kludde naar het Natio­naal Radiodinges (N.I.R.) in het Flageygebouw. Deze kwibus - half mens, half vis - vermomt zich graag als Sidonia's vriendin, voor wie Lambik zijn beste beentje voorzet.

De waterduvel Kludde, ook wel Lodder genoemd, wordt gelinkt aan heel wat Brusselse plaatsen. In Sint-Job, nu opgegaan in Ukkel, zou Lodder met zijn ketting heel bekend zijn. "Een oud manneke uit de Diesdelle heeft mij verteld dat hij vooral de nachtvrijers kwelde," is te lezen in het Brabantsch sagenboek uit 1909 van Alfons de Cock en Isidoor Teirlinck (vader van Herman). In Koekelberg glipte hij eens tussen de benen van een seizoenarbeider, die op zijn rug werd meegenomen. Hij werd voor dood achtergelaten in het moeras.

Gids Raf Beyns uit Sint-Lambrechts-Woluwe vertelt ook vandaag nog over Lodder. In Sint-Lambrechts woonde je of aan de ene, of aan de andere kant van het broek. Als de meisjes in de wasserijen langs de Vuilstraat (de oude naam voor de Sint-Lambertusstraat) tot 's avonds laat werkten, dan bleven ze op hun strijkplank slapen in plaats van de oversteek naar huis te wagen. Anders kregen ze Lodder op hun nek.

Volg de gele lis
Teirlinck en De Cock zagen ook in de vele Nekker -plaatsen fossielen van verdwenen sagen. Nekkers waren in de Germaanse mythologie kleine watergeesten. In Ukkel heb je nog het Nekkersgat en de Nekkersgatmolen op de Geleytsbeek; in Laken houdt het gemeenschapscentrum Nekkersdal de naam in ere.

In Traditions et récits populaires du Nord-Ouest de Bruxelles situeert Pierre Van Nieuwenhuysen Nekkersdal rond de bron van de oude Lakense Drootbeek, op de grens van Laken, Jette en Molenbeek. Vlak bij het Koning Boudewijnstadion was er een Nekkersput of Nekkerspoel , en een Nekkersblok . Volgens Van Nieuwenhuysen stamt de slechte naam van de nekker uit de tijd van de kerstening. Erfgenamen van het heidendom konden alleen maar een duivelse inborst hebben. Of waren het de zieltjes van overleden kinderen die niet gedoopt waren? Deze geesten dienden waarschijnlijk om het gevaarlijke water te verpersoonlijken, en zo kleine kinderen op afstand te houden.

Sommige waterrijke plaatsnamen zijn ook gelinkt aan een verhaal. Zo zou de Wolvengracht haar naam ontlenen aan een moeras dat zich vroeger deels over het Muntplein uitstrekte. De dorstige wolven uit het Zoniënwoud kwamen naar daar afgezakt om hun dorst te lessen.

De omgeving van de Kreupelenstraat, de Broekstraat en de Warmoesberg was vroeger een moeras dat zijn naam gaf aan de Broekwijk, later aan de Broekstraat.

Bij de Lammen- of Kreupelenborre, zo genoemd naar het bedevaartsoord voor mensen met lamme en kreupele ledematen, welde het beste water van Brussel op. Dat broek was rond 1350 ook het strijdtoneel van twee neven, de ridders Joris en Wouter van der Noot, die er vochten om de hand van de schone Gudula.

Eindigen doen we bij het symbool van Brussel, de gele lis. Volgens de legende zou de moerasplant het leger van de hertog van Brabant ooit een overwinning hebben bezorgd. Zíj wisten namelijk dat ze het gele bloemenspoor moesten volgen dat de doorwaadbare plaatsen aangaf, terwijl hun tegenstanders domweg in het moeras bleven steken.

Parijs heeft zijn hippe wijk Marais ('moeras'), en ook Brussel gebruikt natte gronden soms als verkooptruc. Le Marais is onder meer een restaurant, een tegelzaak en een appartementsblok. De spelletjesvereniging Swamp ('moeras', maar ook kort voor Society of weird and mad people ) van de VUB heet je welkom met "Wij bijten niet!" Tijd voor nieuwe verhalen.