Roel van den Sigtenhorst (Muntpunt): 'Een bibliotheek maakt de ongelijkheid kleiner'

In zijn eerste interview als nieuwe directeur van Muntpunt trekt Roel van den Sigtenhorst meteen al aan de alarmbel. “We zijn op het punt gekomen dat de basisfuncties van de bibliotheek in het gedrang komen,” zegt de Nederlander, die eerder werkte voor de Openbare Bibliotheek van Amsterdam.

Vorige week was Roel Van den Sigtenhorst (35) nog volop aan het verhuizen. Van Arnhem, waar hij de afgelopen twee jaar met zijn Vlaamse vriendin en zoontje woonde, naar Oudenaarde, dicht bij zijn schoonfamilie. “Het was praktisch om daar te beginnen, we kunnen er terecht in een mooi huurhuis. Maar de kans is groot dat we later richting Brussel opschuiven.”

Maandag ging hij aan de slag als directeur van Muntpunt, de stadsbibliotheek op het Muntplein die deze maand haar tiende verjaardag viert. Het gebouw voelt nog wat onwennig. Een eigen kantoortje heeft hij niet. Hij werkt flex, zegt hij. Dat deed hij ook in de Openbare Bibliotheek van Amsterdam waar hij de afgelopen vijf jaar meedraaide op managementsniveau.

Bij Muntpunt volgt hij die andere Roel op, Roel Leemans, die onlangs afzwaaide en vlak voor zijn vertrek nog wist te regelen dat het leegstaande café van Muntpunt een nieuwe uitbater kreeg. “Goed dat het café weer open is,” zegt Van den Sigtenhorst. “Het is onderdeel van onze dienstverlening en er kan nog veel meer mee. Ik denk dat alle bewoners van het Muntplein de verantwoordelijkheid hebben om het maximale uit dit plein te halen.”

Kent u Brussel intussen al goed?
Roel van den Sigtenhorst: Helemaal niet, om eerlijk te zijn. Iedere dag hier is een avontuur. Via mijn lief en mijn Vlaamse schoonfamilie heb ik de Vlaamse en Belgische cultuur wel al een beetje leren kennen en ik moet zeggen: het matcht goed. De stad Brussel ontdekken lijkt me fascinerend, het is een van de redenen waarom ik gesolliciteerd heb.

Ik heb intussen wel veel over de stad gelezen. Er zijn best wat raakvlakken met Amsterdam, de grootte, de diversiteit. Maar er zijn ook fundamentele verschillen. De sociaal-economische uitdagingen zijn hier veel groter dan in Amsterdam. Er zijn veel mensen zonder werk en ook veel mensen zonder dak boven het hoofd. Het is in deze stad niet voor iedereen mogelijk om een aangenaam leven te hebben.
Ik denk dat Muntpunt een unieke kans heeft om op dat vlak meerwaarde te bieden, mensen te helpen om te participeren, mensen verder te brengen.

Hoe ziet u dat concreet?
Van den Sigtenhorst: Het wordt een van de pijlers van mijn beleid: de kansenongelijkheid verminderen. De bibliotheek moet er het meest zijn voor mensen die niet helemaal mee kunnen in de samenleving. Dat betekent niet dat je niets meer doet voor mensen die goed kunnen meekomen, wel dat je onevenredig investeert in een aanbod gericht op het verkleinen van de ongelijkheid. Dat kan gaan over taalvaardigheid, leesvaardigheid en participatie, maar ook over sociale en emotionele weerbaarheid. Ervoor zorgen dat iemand de emotionele skills heeft om ergens te komen.

Muntpunt was hier al mee bezig. Er is een babbeluurtje voor jonge ouders, hulp bij de schoolinschrijving en er is een inzamelpunt voor luieroverschotjes en afgedankte sportkledij. Wordt de bibliotheek meer en meer een sociale instelling?
Van den Sigtenhorst: De sociale en maatschappelijke rol wordt steeds belangrijker, ja. Natuurlijk kunnen we al dat aanbod niet in ons eentje ontwikkelen. Ik zie Muntpunt als een platforminstelling die het specialistische aanbod van veel andere organisaties in Brussel en Vlaanderen een plek geeft in het hart van Brussel.

De kansenongelijkheid uit zich ook in de digitale kloof.
Van den Sigtenhorst: Zeker, de digitalisering is de meest ontwrichtende trend van de afgelopen twintig, dertig jaar. Het gaat steeds sneller en veel mensen kunnen die snelheid van verandering niet bijbenen. Wij moeten er met ons aanbod digitale vaardigheden voor zorgen dat die mensen wel meekunnen.

De digitale kloof ontstaat ook doordat een deel van de samenleving geen toegang heeft tot de nieuwste digitale technologieën. Daarom is het de verantwoordelijkheid van de bibliotheek om technologieën rond kunstmatige intelligentie, augmented reality en virtual reality aan te bieden. Dat gaat om software, ingeval van virtual reality ook om hardware, en ook om lidmaatschappen. Veel varianten van kunstmatige intelligentie zijn voorbehouden aan mensen die lid zijn, de nieuwste versie van ChatGPT bijvoorbeeld. We hebben in Muntpunt al de doe- en maakplek De Grid, maar moeten bekijken hoe we die lidmaatschappen, hardware en ook medialabs nog kunnen uitbreiden.

In Amsterdam hebt u al volop met medialabs geëxperimenteerd. U zette een nauwe samenwerking op met de lokale tv-zender AT5, die zijn intrek nam bij de bibliotheek.
Van den Sigtenhorst: We zagen een grote behoefte, vooral bij jongeren, om zelf verhalen te maken en te delen via allerlei media. Ook stelden we vast dat de lokale omroep worstelde met vragen rond diversiteit en inclusie. Vertegenwoordigen we nog wel de hele samenleving?
Op die uitdagingen wilden we een antwoord bieden. Daarom hebben we samen met de lokale omroep medialabs gecreëerd in vier wijkvestigingen van de bibliotheek. Buurtbewoners hebben er toegang tot een opnamestudio met video-, radio- en podcastfaciliteiten. In onze hoofdvestiging kwam een professionele tv-studio waar de bibliotheek samen met AT5 een tv-programma maakt over culturele en maatschappelijke ontwikkelingen in de stad.

Wil u dat idee ook in Brussel onderzoeken?
Van den Sigtenhorst: Zeker, ik ben heel enthousiast over het resultaat. Ik denk ook dat er voor zoiets nog plaats is in dit gebouw, zeker als we de ruimtes wat anders indelen.

De Openbare Bibliotheek Amsterdam, met haar 28 vestigingen in de stad, is vele malen groter dan Muntpunt. Maar beide instellingen zagen hun bezoekersaantal met zowat een derde dalen door corona.
Van den Sigtenhorst: Klopt, gelukkig is de stijging zowel in Amsterdam als hier weer ingezet. Over bezoekers maak ik mij niet zoveel zorgen. Als wij waarde creëren op allerlei vlakken dan zullen de bezoekers komen. De noodzaak aan een aangename, veilige plek in de stad is heel groot. Een ruimte bieden waar iedereen fijn, veilig en gratis kan verblijven, is de eerste rol van de bibliotheek.

Iets anders is de afname van het aantal leden en ontleningen in beide instellingen. Is dat zorgelijker?
Van den Sigtenhorst: Ja, want die daling is vrij structureel. Ik denk dat we in een tijd leven waarin mensen allerlei nieuwe vormen van lidmaatschap aangaan, een Netflix- of Spotify-abonnement bijvoorbeeld. Dat bestond vijftien, twintig jaar geleden niet. Toen was je lid van de bibliotheek om je boeken en dvd's te lenen. Er is nu meer concurrentie. Daarom moeten wij ons continu bezinnen over ons aanbod boeken en digitale media.

Over boeken gesproken, blijft de bib een soort bewaker van ons literaire erfgoed? Met andere woorden: blijft het werk van Claus, Boon, Buysse en Elsschot in de rekken, ook al is er misschien minder vraag naar?
Van den Sigtenhorst: Literaire grootheden moeten altijd een plek behouden in onze collectie omdat zij de samenleving gevormd hebben. Maar we moeten wel ons best doen om die collectie relevant te houden. Als je wil dat die boeken ook goed gelezen worden door nieuwe generaties, dan moet je ze op een manier presenteren die aansluit bij hun leefwereld.

In Nederland is er, na een lange periode van pijnlijke bezuinigingen, weer geld voor de bibliotheken. Hier zit men nog altijd in de bezuinigingsmodus. Een van de grote uitdagingen is om evenveel of meer te doen met minder geld, zo meldt het jongste activiteitenverslag van Muntpunt. Geen aanlokkelijk vooruitzicht.
Van den Sigtenhorst: Ik denk dat hier iets moet gebeuren, want we zijn op het punt gekomen dat de basisfuncties van de bibliotheek in het gedrang komen, zoals de publieke verblijfsfunctie. De bibliotheek moest al een uur vroeger sluiten om te besparen. Maar er lopen gesprekken met de overheid en die zijn constructief.

Muntpunt raakt ook de inkomsten van het lidgeld kwijt nu het lidmaatschap in alle Nederlandstalige Brusselse bibs gratis wordt. Is gratis beter?
Van den Sigtenhorst: In Amsterdam, waar volwassenen 39,50 euro lidgeld betalen, speelt die discussie ook. Gratis is beter voor de toegankelijkheid. Maar het kan alleen als de overheid het lidmaatschap als basisdienst ziet en het inkomstenverlies blijvend compenseert. Muntpunt krijgt een compensatie, maar slechts tot 2025.

Bent u zelf een grote bibliotheekgebruiker?
Van den Sigtenhorst: Als kind en jongere kwam ik heel veel in de bibliotheek. Ik ben opgegroeid in Zutphen, een prachtige hanzestad in het oosten van Nederland met een van de mooiste bibliotheken van het land, in een oude kerk. Voor mij had die bibliotheek iets heiligs.
Vandaag ben ik nog steeds een grote gebruiker. Ik lees graag, vooral non-fictie, en ontleen de meeste boeken in de bibliotheek.

U hebt een gevarieerde carrière achter de rug. Hoe bent u bij de bib terechtgekomen?
Van den Sigtenhorst: Het ging inderdaad via omzwervingen. Ik heb eerst een commerciële pilotenopleiding van drie jaar gevolgd. De financiële crisis brak uit: toen ik afstudeerde, waren er geen banen, terwijl ik een schuld van 160.000 euro had opgebouwd. Vijf jaar lang heb ik gesolliciteerd en intussen mijn kennis vers gehouden, maar tevergeefs. ​​​​​​​

Uiteindelijk kreeg ik een stage en later een baan in de kunstwereld en ben ik terechtgekomen in de cultuursector. Ik werkte voor Museumnacht en vervolgens voor een vluchtelingenorganisatie. Tussendoor volgde ik nog een opleiding strategisch management. Ook kon ik een schikking treffen met de bank. Die schuld is ondertussen vereffend.
Na mijn werk met vluchtelingen ging ik bij de bibliotheek van Amsterdam werken. Wat een beetje de rode draad is in mijn carrière, zeker na die episode van de luchtvaart, is dat ik graag kansen wil bieden aan mensen, kansen tot ontwikkeling, tot inspiratie, tot een betere toekomst. Ik denk dat er geen betere plek is om dat te doen dan de bibliotheek.