Schrijver en leraar Laurent Berger: 'Ik ben een bevoorrecht persoon'

"Ik hou van mijn beroep, voel me een bevoorrecht persoon. Inspecteurs, administratief werk, ik neem het er allemaal graag bij. Vanaf het moment dat de deur van het klaslokaal dichtgaat, kan ik me uitleven. Binnen een inhoud die ik zelf kies. Mijn liefde voor het mooi geschreven woord uitdragen, mijn liefde voor kunst. Passie doorgeven." Laurent Berger is leraar Frans, schrijver en filosoof.

V ader - een Nederlander, al doet de naam het niet vermoeden - was acteur en regisseur. Moeder is actrice, heeft lang toneelles gegeven in academies en middelbare scholen. Zoonlief Laurent heeft van beiden wat meegepikt en is vervolgens zijn eigen weg gegaan. De weg naar het klaslokaal, al waren de schoolbanken aanvankelijk voor hem niet iets waar hij van hield.

"In de lagere school heb ik veel problemen gekend, pas in de middelbare school is het verbeterd. Door één persoon eigenlijk, mijn leraar Frans. Een schitterende leerkracht wiens enthousiasme en gedrevenheid aanstekelijk werkten. Een man die de zoekende jongeling die ik was, veel heeft laten begrijpen. De schoonheid van de taal, vooral. Literatuur, poëzie in de eerste plaats. Te beginnen met de grote klassieke poëten van het einde van de negentiende eeuw. Verlaine, Rimbaud, Apollinaire... Fascinerend vond en vind ik nog steeds hoe elke grote dichter, elke grote woordkunstenaar, zijn uitgesproken stijl heeft. Net als een schilder dat heeft. Een Picasso herken je als een Picasso, een Modigliani als een Modigliani. Onmiskenbaar. Van bij de eerste blik. Lees Louis-Ferdindand Céline, lees Camus, lees Beckett en je weet na enkele passages wie het geschreven heeft. Nog meer dan wat ze vertellen, is het de manier waarop ze het doen die me boeit. Ook de surrealisten zoals André Breton, hebben me later aangesproken. Dat, gecombineerd met filosofisch denken, is mijn lange leven."

Geschreven woord
Het heeft van Laurent Berger op zijn beurt een schrijver gemaakt, een dichter. Het lesgeven is met de jaren een passie geworden. "Nog tijdens mijn studies heb ik een literair blad uitgegeven. Waarin ik een ander beeld wilde uitdragen dan dat van de stereotypen van de poëzie. Maar al snel begreep ik dat ik van het schrijven alleen niet kon leven. Na mijn studies Romaanse Filologie aan de ULB ben ik dan ook les beginnen te geven. Beetje bij beetje is het een queeste geworden. Jonge, ongevormde geesten helpen mens te worden, te leren denken. Het is een voorrecht. En in mijn vrije tijd, als ik niet bezig ben met mijn gezin, schrijf ik nog steeds."

"De Franse taal onderwijzen heeft me tegelijkertijd de kans geschonken mijn passie door te geven. Mijn passie voor de schoonheid van het geschreven woord. Een beetje tegengas geven, in tijden dat het onderwijs doorgedreven geformatteerd is, het zich bijna uitsluitend richt op het ontwikkelen van competenties, op het meedraaien in onze kapitalistische maatschappij. Gelukkig prijs ik me, dat ik binnen dat systeem een beetje het subversieve element kan spelen. Dat ik kan helpen om intelligentie te ontwikkelen, een kritische kijk op het leven en de maatschappij. Alles begint met een goed onderwijs, het is goed om weten dat wat ik doe op lange termijn iets kan opbrengen. Wat ik doe, of tenminste hoop te doen, is de zaadjes strooien."

"Er wordt ook gezegd dat er niet meer gelezen wordt, dat de schoonheid van het geschreven woord de jongeren niet meer aanspreekt. Maar dat is niet mijn ervaring. Ik vind het een pervers discours, een verkeerd discours. Sprekend voor deze tijd, waarin cultuur, het denken over en creëren rond de essentie van de dingen in het verdomhoekje zit. Onder het voorwendsel van anti-elitair te zijn. Zelfs links heeft in deze boter op het hoofd: socialisme is neoliberaal geworden."

De eenzame leraar
Tien jaar lang heeft Laurent Berger gewerkt in een positieve discriminatie school. Het Koninklijk Atheneum Brussel II. Waar er van een mix weinig of geen sprake is. Waar de leerlingen voor bijna de volle honderd procent van Maghrebijnse afkomst zijn. "Ik heb van die periode geen spijt, allerminst. Maar als er geen steun komt van de top van de piramide, is het vechten tegen de bierkaai. Ik heb daar heel erg de eenzaamheid van de leraar gevoeld, de leraar die helemaal alleen aan een klas is overgeleverd. Een klas waar iedere leerling, al van bij het binnenkomen, zijn 'rugzakje' heeft. Problemen waarover niet gepraat wordt, waarover men niet durft te praten."

"Het was interessant, intens. Na tien jaar was het voor mij de hoogste tijd om weg te gaan, wilde ik niet verbitterd geraken, cynisch. Maar één illusie ben ik onderweg wel kwijt geraakt: onderwijs dat voor iedereen naar een stap hogerop de sociale ladder leidt. Het bestaat niet meer, door het getto-aspect. En dat brengt spanningen met zich mee. Frustraties, geweld. Hoewel het een frustratie is die zich uit op een manier die ik niet goedkeur, kan ik er tegelijkertijd begrip voor opbrengen. Nu werk ik sinds acht jaar in het Athenée Royal Uccle II, dat echt meer gemengd is. Zowel wat betreft etniciteit als sociale afkomst. Van de 'gettoschool' naar een school, waar de leerlingen betere sociale vooruitzichten hebben."

Paradox
Het zijn dingen die spelen in Brussel. Bergers Brussel. "Brussel is aan de ene kant kosmopolitisch, zoals men het graag zegt, maar tegelijkertijd zijn er wel getto's. Zowel wat betreft etniciteit als wat betreft sociale afkomst. En dat werkt langs twee kanten: de kansarme zijde en de gegoede zijde. Het multiculturele is een concept dat me steeds een lach met kiespijn bezorgt. Een façade, een illusie die maar wat graag wordt uitgedragen door links, maar die wordt tegensproken door een realiteit die voelbaar en zichtbaar is. Een probleem ook dat maar wat graag wordt doodgezwegen, is de overbevolking in de scholen. De realiteit is dat er zeker tien middelbare scholen te weinig zijn, zeker veertig kleuterscholen."

"Ik heb ook steeds graag in buurten gewoond waar het een beetje door elkaar loopt. Waar het niet eenvormig is. Twintig jaar in Sint-Gillis, nu woon ik in Elsene. De verhuis is onder meer in de hand gewerkt door de stijging van de huurprijzen in Sint-Gillis, dat meer en meer ten prooi begint te vallen aan gentrificatie. De tijd dat de dienst hier op het Sint-Gillisvoorplein werd uitgemaakt door Brasserie Verschueren en den Union - waar nogal wat linkse denkers over de vloer kwamen - is voorbij. Het begint aan de Parvis steeds meer afgelikt te worden. Weliswaar met een zekere authenticiteit, een zekere sociale mix, maar als je beurs niet deftig gevuld is, dan blijf je er beter weg."

En dan is er nog het paradoxale van Brussel dat Laurent Gerber zo aanspreekt. "Hoewel Brussel ongelooflijk aanlokkelijk kan zijn, wekt het tegelijkertijd ergernis op. Steeds speelt dat ambigue gevoel, steeds is er wel spanning. Spanning tussen mooi en lelijk, onder meer. Brussel is rotzooi, troep, chaotisch. Maar tegelijkertijd schoonheid. Soms kan ik daar écht van genieten, soms hangt het stevig mijn voeten uit. Het helpt me te leven, het helpt me bij het schrijven."

"Als Paul Auster zegt dat New York de States niet zijn, dan is Brussel België niet. Voor Auster zou New York een onafhankelijke staat moeten zijn; zo ook is Brussel uniek binnen ons kleine landje, een beetje als een eiland. Een bespottelijk iets misschien, maar het maakt dat hoogmoed deze plek vreemd is. Bescheidenheid siert. Brussel is bovendien het levende bewijs dat separatistisch denken absoluut absurd is. Zowel langs Waalse als langs Vlaamse kant. Niemand die weet wat in dat geval met Brussel aangevangen. Eén jongere op drie in Brussel is van Maghrebijnse afkomst. Ga je Rachid of Mohammed vragen of hij zich Waal of Vlaming voelt?!"

"Eén illusie ben ik onderweg wel kwijt geraakt: onderwijs dat voor iedereen naar een stap hogerop de sociale ladder leidt, bestaat niet meer"