‘Van multi- cultureel tot intercultureel’

“Aan de multiculturele rijkdom van Brussel kunnen maar weinig steden tippen. En toch... van ínterculturaliteit is weinig sprake. Daarom ben ik zo blij dat ik met Balkan Trafik een brug kan slaan tussen culturen. Zo kan ik mijn vrienden in Kosovo, die me de ogen hebben geopend, bedanken.” Nicolas Wieërs is een man met een missie. Zijn jaarlijkse Balkanfestival is een vaste waarde geworden in Bozar.

De Balkan heeft Nicolas Wieërs' hart gestolen, maar in zijn queeste naar interculturaliteit wil hij nog verder kijken. "Mensen voor het voetlicht brengen die in de schaduw staan door een imago dat ze niet verdienen, dat gebaseerd is op vooroordelen. Je vindt het terug in zowat alles wat ik gedaan heb. En daar heeft mijn afkomst veel mee te maken: ik ben opgegroeid in de streek van Charleroi, in de ogen van velen is dat een stukje vierde wereld in België."

"Nu ben ik net terug uit Marokko. Alweer vanuit het idee andere culturen te ontmoeten, mensen dichter bij elkaar te brengen. En op dat vlak is er nog heel veel werk aan de winkel, als we het hebben over onze gemeenschap en de Marokkaanse, die hier sterk aanwezig is."

Een doel vinden in het leven dat ertoe doet, is weinigen gegeven. Dat Wieërs erin geslaagd is, dankt hij aan enkele mensen en ontmoetingen. Te beginnen met José Suarez, de drijvende kracht achter de Sombreffe Boxing Club. "Zestien was ik. Mijn schoolresultaten waren een ramp, mijn leven chaotisch. Ik had een structuur nodig waarop ik kon bouwen. Beginnen boksen was een sprong in het onbekende, een sprong die ik me nooit beklaagd heb. De teamspirit die ik in de school van Suarez heb gevonden, hebben me discipline bijgebracht, doorzettingsvermogen, structuur. Toen besefte ik niet zo goed dat het een perfecte leerschool was voor het verdere leven, nu wel."

"Ik was niet slecht in de ring, ik heb het twee keer tot nationaal kampioen bij de amateurs geschopt. In 2001, het jaar van mijn tweede en laatste titel, in de categorie zwaargewichten, ben ik ook afgestudeerd als regisseur aan het Institut des Arts de Diffusion in Louvain-la-Neuve."

Openluchtgevangenis
Wieërs stond voor de keuze: als professioneel bokser zijn geld verdienen of zijn diploma verzilveren. Hij koos voor het laatste. Bij Canal+. "Het heeft geleid tot een tweede belangrijke ontmoeting. Met de uitbater van een snackbar op de Leuvensesteenweg, waar we weleens iets gingen eten als we 's avonds laat moesten werken. Ik was al een tijdje geïntrigeerd door het accent van de man, en op een avond zijn we aan de praat geraakt. Bleek dat hij een Albanees uit Kosovo was. Kosovo, dat was voor mij iets uit Kuifje en de Picaro's, iets wat niet echt bestond."

"Mijn nieuwsgierigheid was gewekt, en twee weken later stond ik met mijn camera in Pristina, Kosovo. Overweldigend was het. Schitterende jongeren ontmoet. Geneeskundestudenten, studenten in de rechten, tolken in wording... Positief, barstensvol energie. Voor hen was de oorlog het verleden, en alleen de toekomst telde. Maar helaas zaten ze opgesloten in wat ik ging zien als een openluchtgevangenis. Omdat hun diploma's elders niet gehomologeerd zijn."

"Hun positieve boodschap heeft me geraakt, diep geraakt. Zij hebben me geleerd wat een voorrecht het betekent in een land te kunnen wonen waar vrede heerst, waar sociale rechten geen loos woord zijn. Ik had een bevoorrechte jeugd, zij zijn opgegroeid in een klimaat van geweld. Amper vijftienhonderd kilometer hiervandaan. Zo is het idee gerijpt om wat zij voelden, over te brengen op de jongeren van hier. Eerst heb ik universiteiten benaderd: 'Zou het mogelijk zijn om Kosovaarse studenten uit te nodigen om hier hun opleiding voort te zetten?' Overal nul op het rekest. Vervolgens ben ik bij muziek beland. Muziek is een universele taal, en tegelijkertijd drager van cultuur en eigenheid. Ik wou de jeugd van hier tonen dat ze niet in een luchtbel leven, dat anderen interesse hebben voor wat er in België leeft. Tonen aan de jongeren van de dias­pora dat ook wij interesse hebben voor hun cultuur. In de eerste plaats voor hun muziek: traditionele muziek, maar ook jazz, electro en rock. Door film, dansateliers, workshops rond de sociale actualiteit..."

Deus ex machina
Er volgde een nieuwe ontmoeting. Met Tony Van der Eecken, programmasamensteller van Bozar. "Ik was op zoek naar een geschikte ruimte om het patchwork van cultuur dat ik voor ogen had, tot zijn recht te doen komen, maar dat was geen sinecure. Een ruimte met verschillende, door gangen verbonden zalen. Flagey aangesproken, de Beurs, de Hallen van Schaarbeek, de Botanique: the usual suspects. Geen gehoor. Niet echt verwonderlijk: referenties had ik niet, zelfs geen visitekaartje. Maar ik moest en ik zou; Balkan Trafik was een obsessie geworden. Slapen deed ik amper. Mijn vrienden, kennissen, mijn lief, iedereen verklaarde me gek."

"Dan, toen ik stilaan begon te wanhopen, kwam de deus ex machina. Een telefoontje van Tony Van der Eecken. 'Meneer Wieërs, mij is ter ore gekomen dat u op zoek bent naar een geschikte locatie voor het organiseren van uw festival Balkan Trafik. Wel, wij kunnen u onderdak bieden.' Ik was helemaal van mijn melk, dit had ik totaal niet verwacht. Zeker omdat het Paleis voor Schone Kunsten een nogal conservatief imago had. Nooit zal ik vergeten dat Tony mij zijn vertrouwen gaf. Voor een project dat niet meer was dan een idee op een velletje papier."

"In april zitten we aan onze lustrumeditie. We zijn een vaste waarde geworden, en dat had ik in mijn stoutste dromen niet durven te hopen. Vier dagen die Brussel de cultuur van de Balkan in al haar rijkdom en diversiteit tonen. Voor de mensen van de Balkan-diaspora in ons land is het als hun madeleine de Proust: ze herontdekken herinneringen die slapend in hen leefden."
"In Balkan Trafik zit ook de spirit van het boksen. Vechten om iets te bereiken. Elke dag weer een muur die overwonnen moet worden."

Onbezoldigd
Aan Balkan Trafik verdient Nicolas Wieërs niets. "Het is een synergie tussen het grote Bozar - waar jaarlijks een miljoen mensen over de vloer komen - en een kleine bazaar, mijn vzw 1.001 Valises. We hebben een publiek opgebouwd dat weet dat het waar voor zijn geld krijgt. Kwaliteit en diversiteit. Emotie en schoonheid. Het entreegeld - er komen telkens een vijfduizend toeschouwers op af - dekt het honorarium van de deelnemers, logies, catering, verzekering... Ruimte om iemand te betalen is er al die jaren niet geweest. Het is vrijwilligerswerk. Van mij, en van enkele gelijkgezinden van verschillende nationaliteiten. Het brood op de plank, dat komt van mijn werk als zelfstandig regisseur voor de Europese instellingen. En de weinige tijd die me rest, spendeer ik aan het ontwikkelen van documentaires."

"Pas sinds dit jaar heb ik uitzicht op een structureel budget van de Franse Gemeenschap. Een officiële bevestiging heb ik nog niet, maar het advies van de jury was positief. Dat zal me eindelijk toestaan iemand te betalen. Een halftijdse medewerker voor een jaar. Ik hoef er zelf niets aan te verdienen, hoeveel tijd en energie ik er ook in steek. De positieve reacties van mensen, de bedankjes, dat is mijn betaling. Een mail uit Servië bijvoorbeeld, die zegt dat Balkan Trafik de realiteit van de Balkan beter toont dan de Europese politiek."

"Ik wilde regisseur worden om emoties over te brengen. En dat kan ik met Balkan Trafik. Voor mij is het als een documentaire, waar elk jaar een sequentie bijkomt."