Zes maanden staatssecretaris Nicole de Moor: 'Opvangcrisis domineert haar werk'

Sinds haar aantreden kreeg staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor (CD&V) te kampen met een opvangcrisis van formaat. Terwijl ze wordt gelauwerd om haar expertise in het veld, klinkt ook veel kritiek op de aanpak van die asielopvang. "Het resultaat is niet dat wat men van iemand van CD&V zou verwachten," klinkt het bij een advocaat vreemdelingenrecht. We maken samen met enkele experten en critici de balans op van zes maanden staatssecretaris De Moor.

Na twee bewogen jaren wisselde Sammy Mahdi (CD&V) eind juni zijn portefeuille als staatssecretaris voor Asiel en Migratie in voor het voorzitterschap van zijn partij. De nieuwe staatssecretaris Nicole de Moor (CD&V), de voormalige kabinetschef van Mahdi, kreeg weinig tijd om te wennen aan de spotlights. Vrijwel meteen moest ze een zware opvangcrisis bezweren. Tot op vandaag tekent die crisis haar beleid grotendeels.

“Haar eerste zes maanden werden vooral overschaduwd door de opvangcrisis en door het feit dat er geen politieke oplossingen uit de bus komen die ertoe leiden dat alle 2.700 mensen die vandaag op een wachtlijst staan, ook effectief opvang krijgen,” zegt Tine Claus van Vluchtelingenwerk Vlaanderen. (lees verder onder de afbeelding)

Die oplossing vinden is geen sinecure. De staatssecretaris weigert om de gemeenten te verplichten de taak van Fedasil over te nemen om opvangplaatsen te creëren. “Zij worden al geconfronteerd met de energiecrisis en een toename van het aantal mensen dat een beroep doet op de OCMW's," zei de Moor onlangs nog aan RTBF. Asielzoekers onderbrengen in hotels is volgens Nicole de Moor evenmin een oplossing: "We hebben grote structuren nodig. We kunnen deze situatie niet oplossen met een tiental hotelkamers.”

“Sommige oplossingen, zoals het openstellen van hotels of de inzet van Defensie voor het uitbaten van opvangplaatsen, zijn gewoonweg taboe, terwijl we weten dat andere bestuursniveaus wel inzetten op hotelopvang. En gelukkig maar,” zegt Tine Claus. “Ook de samenwerking met andere bestuursniveaus is cruciaal. We weten dat veel lokale besturen het zwaar te verduren hebben, maar dat neemt niet weg dat samenwerking noodzakelijk is. Als het niet lukt op vrijwillige basis, dan zal men lokale besturen moeten verplichten te helpen.”

Extreemrechts

“Het is een megacrisis,” zegt ook Ilke Adam, politicologe en migratie-expert aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB). “Dat ligt natuurlijk niet enkel aan de huidige staatssecretaris. Die crisis startte reeds bij haar voorganger en de staatssecretaris zelf zit natuurlijk in een politieke context die deze crisis mee in stand houdt.”

“Aan de Nederlandstalige kant van het politieke spectrum heerst er een complete verlamming door de angst voor de verkiezingen van 2024 en het belang dat het radicaal-rechtse discours hierin zal spelen. Vlaamse partijen gaan er zo ver in dat we zelfs niet meer kunnen spreken van een rechtsstaat vandaag: België werd al meermaals door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens op de vingers getikt voor de gebrekkige opvang van asielzoekers. Aan Franstalige kant wil men geen drama creëren die tot gevolg kan hebben dat de regering valt.”

Advocaat vreemdelingen- en vluchtelingenrecht aan de Balie van Brussel Luc Denys, en Marie Doutrepont, advocate vreemdelingenrecht bij Progress Lawyers Network, vinden de balans na zes maanden staatssecretarisschap mager. “Ze holt achter de feiten aan, zeker wat opvang betreft,” aldus Denys. “Als we haar vragen wanneer ze de problemen zal oplossen, zegt ze altijd dat ze alles doet wat ze kan. Dat is geen antwoord, want het gaat hier om een resultaatsverbintenis, niet om een middelenverbintenis.”

“Ik weet dat ze werkt aan oplossingen op middellange termijn,” zegt Doutrepont, "maar voor mij lijkt ze een staatssecretaris die uit angst voor extreemrechts geen noodoplossingen uit de grond wil stampen.”

Europees model

Hoewel De Moors beleid overschaduwd wordt door de opvangcrisis, krijgt ze van de experten wel lof om haar uitstekende kennis in het domein. Ook haar communicatiestijl – die gematigder is dan die van voorganger Mahdi – wordt geapprecieerd. “Het is een van de weinige departementen waar iemand met zoveel expertise op de stoel zit. Ze heeft daardoor de fakkel ook snel kunnen overnemen,” aldus Tine Claus van Vluchtelingenwerk Vlaanderen.

“Ze communiceert goed,” vinden ook Luc Denys en Marie Doutrepont. “Maar het resultaat is niet dat wat men van iemand van CD&V zou verwachten,” voegt Denys toe. “In welke mate verschilt het beleid van dat van haar voorganger Theo Francken (N-VA)?” (lees verder onder de afbeelding)

Theo Francken, die van 2014 tot 2018 de plak zwaaide op het departement Asiel en Migratie, zou het huidige beleid nochtans anders aanpakken, vertelt hij aan BRUZZ. “Haar eerste zes maanden waren zeer chaotisch. De problemen door de opvangcrisis domineren haar werk, er wordt over niets anders meer gesproken. Ze is een experte in de materie, maar of ze een goede manager is, is een andere vraag.”

“In september zei de staatssecretaris nog dat ze voorbereid was, maar waarom liggen er in december dan nog altijd mensen op straat? Naar het lokale niveau moet ze niet uithalen, want burgemeesters hebben de laatste jaren enkel nog aan crisismanagement kunnen doen, het is op. Bovendien blijft de instroom hoog en zijn de terugkeercijfers dramatisch. Wat mij betreft, is er te weinig opvolging.”

De Moor gaf recent bij de VRT nog aan dat ze inzet op preventie, maar tegelijk ook aandacht besteedt aan de doorstroom en het verhogen van de uitstroom van vluchtelingen in ons land. "Het is belangrijk om aan preventie te doen, want zij die geen recht hebben op internationale bescherming komen ook in ons systeem terecht,” klonk het. "Op dat moment moet je durven zeggen: kom niet naar België, je zal van een kale reis terugkomen."

Onderzoek toont echter aan dat dergelijke ontradingscampagnes weinig tot geen effect hebben, zegt Ilke Adam (VUB). De Moor werkt ook aan een betere samenwerking tussen Europese lidstaten om tot een evenwichtiger verdeling te komen.

Volgens Francken is het positief dat ze “met de moed der wanhoop” toch nog blijft proberen, maar dat ze “in cirkels draait rond een model dat niet werkt.” “Ik ben mijn geloof verloren in het huidige Europese asielbeleid waar zij nu nog zo sterk in gelooft,” zegt Francken. “Ik geloof in een Australisch model waarbij aan externalisatie van asielopvang gedaan wordt, daar blijft De Moor tegen. Iedereen bijt zijn tanden daarop stuk, maar zij blijft blind geloven in het huidige systeem.”

Migratiewetboek

Door de noodsituatie in de asielopvang deed De Moor vooral aan crisismanagement, maar de staatssecretaris droomt tegelijk van structurele maatregelen. Zo wil ze werken aan een migratiewetboek om snellere en betere procedures te voorzien, met een betere opvolging. Ook de diensten wil ze hervormen.

“We weten dat er in dit kader recent nog interkabinettenwerkgroepen zijn geweest,” vertelt Tine Claus. “De intentie bestaat nog steeds om daar werk van te maken. We hopen dat er rekening wordt gehouden met onze input en adviezen en dat we er deze legislatuur nog geraken.”

Ook voor Luc Denys dringt de tijd. “Als voorzitter van de Orde van Vlaamse Balies heb ik er in de zomer van 2021 al op aangedrongen om niet te wachten tot men helemaal klaar is met het migratiewetboek om al een aantal zaken te vereenvoudigen. Het is goed dat men er ijverig aan bezig is, maar nog beter als men in tussentijd al een aantal zaken zou kunnen vereenvoudigen.” (lees verder onder de afbeelding)

“Er zijn inderdaad een aantal zaken die minder in de schijnwerpers staan door de crisis in de opvang,” zegt Didier Vanderslycke van Orbit vzw, die pleit voor een rechtvaardig migratiebeleid. “Het werk aan het migratiewetboek gaat vooruit, er wordt gewerkt aan de pilootprojecten die een toekomst moeten bieden aan mensen zonder wettig verblijf en we stellen vast dat er opvangplaatsen gecreëerd worden. Maar waar de balans minder positief is, is het management van die kolossale opdracht.”

“We zeggen al lang dat de gelijktijdige aankomst van mensen uit Oekraïne en de verwachte stijging in het aantal aanvragers voor internationale bescherming, een interfederale aanpak vereist. Meer dan 2.000 erkende vluchtelingen geraken bijvoorbeeld niet uit de opvangcentra omdat de wachtrij om door te stromen naar de woningmarkt enorm is. Dat is ook gewestmaterie. We hebben meer nodig dan een staatssecretaris, Fedasil en een aantal ngo’s die hun best doen.”

Volgens Vanderslycke bestaat er geen twijfel over de deskundigheid van Nicole de Moor als staatssecretaris. “Ze is ook van goede wil, maar zoals bij veel zaken is er verzamelde expertise nodig, op zowel gemeentelijk, gewestelijk als federaal niveau, om zaken te kunnen realiseren. De staatssecretaris zit in een moeilijke politieke omgeving. Op korte termijn zal dit wellicht niet opgelost raken.”

Over het terugkeerbeleid spreken is volgens Vanderslycke nog te vroeg. “Ik wil niet meedoen aan het cijferfetisjisme dat hierrond bestaat. De ICAM-coaches (bureaus voor Individual Case Management Support, waarbij een medewerker van de Dienst Vreemdelingenzaken samen met de geweigerde asielzoeker het individuele dossier doorneemt. Als blijkt dat terugkeer de enige optie is, dan gaat het gesprek over hoe vrijwillige terugkeer kan voor de migrant, red.) die werden aangesteld, hebben tot vandaag vooral meegewerkt aan de registratie van mensen uit Oekraïne en moeten nog routine krijgen.”

“Ik denk dat het vandaag vooral belangrijk is dat ze het regeerakkoord verder kan uitwerken. Laten we in januari 2024 kijken naar wat dat opgeleverd zal hebben. Intussen hoop ik dat de staatssecretaris alle man- en vrouwkracht kan verzamelen om de opvangcrisis te bezweren.”