Gamen bij Bozar in een dekoloniale arcadehal

In de gloednieuwe Bozar Arcade krijgen artistieke games en interactieve storytelling een plaats binnen de muren van het kunstencentrum. Voor de allereerste incarnatie van het platform tijdens het Afropolitan Festival zet multidisciplinair artiest en curator Laurent Mbaah dekoloniale en subversieve digitale videogames in de verf.

Als er iemand gelooft in de kracht van het beeld is het Laurent Mbaah wel. Als grafisch vormgever, artdirector, beeldenmaker, archivist en first-time curator bestaat zijn werk erin om beelden te maken, ondervragen en manipuleren. “Mijn tijd gaat zowel naar persoonlijke projecten als naar het maken van beelden voor of met anderen. In mijn werk wil ik via het narratief de link tussen digitale kunst, identiteit en verzet blootleggen.”

Mbaah interesseert zich in wat in de marge gebeurt. Het liefst opereert hij in collectieve ruimtes die een alternatief vormen voor oppressieve, 'neutrale' institutionele ruimtes. Die hebben zelden oog voor het referentiekader en het collectieve geheugen van culturele en etnische minderheden. “In mijn praktijk probeer ik onder meer om nieuwe invullingen te geven aan bestaande representaties van het lichaam door beelden zodanig te manipuleren en vervormen dat er nieuwe betekenissen en nuances ontstaan. Ook belangrijk is wat nog voor dit proces gebeurt: het onderzoek en de documentatie van het referentiekader, alles wat me in staat stelt om beelden te maken en te ontmantelen.”

Je bent uitgenodigd door Bozar om het project Bozar Arcade mee te cureren. Hoe is die samenwerking tot stand gekomen?
Laurent Mbaah: Ik werd uitgenodigd om het project vorm te geven samen met Jafar Hejazi, die als digitaal dramaturg intern projecten als Bozar Arcade op poten zet, en Isabelle Arvers, die al enkele jaren onderzoek doet naar dekoloniale perspectieven op videogames. De samenwerking is een beetje een vervolg op een workshop die ik twee jaar geleden bijwoonde in Bozar en die een eerste kennismaking was met het onderzoek van Isabelle over de thematiek. Voor haar thesis over dit onderwerp reisde ze de wereld af om videogames te ontdekken die buiten het mainstreamcircuit gemaakt worden door onafhankelijke ontwikkelaars in landen en plaatsen die ondervertegenwoordigd zijn in de industrie. Door haar ervaring en rijke kennis over het onderwerp was ze in die zin ook een beetje mijn mentor. Vanuit een diep gevoel van respect en ontzag voor haar werk was ik enthousiast om hieraan deel te nemen.

Tegelijk sluit jouw werk als digitale kunstenaar, storyteller en artdirector perfect aan bij de insteek van deze eerste editie van Bozar Arcade. Hoe benaderde je die eerste ervaring als curator?
Mbaah: Bozar vroeg ons om een gamingruimte te ontwikkelen die thematisch aansluit bij het Afropolitan Festival. Elena Akilo zag als programmator van het festival een match, omdat ik al een tijdje werk rond digitale vraagstukken als de interactieve en educatieve mogelijkheden van videogames om narratieven te creëren en ondervragen. Omdat dat in het verlengde ligt van de onderwerpen waarrond ik werk, was het evident om te putten uit mijn eigen vocabulaire en onderzoek voor deze editie.

Hoe vullen jullie de Bozar Arcade in?
Mbaah: Concreet presenteren we zes games met een emancipatorische benadering van storytelling en de beleving van mensen van Afrikaanse afkomst. De verhalen en game play in deze games leggen de nadruk op zelfrepresentatie in digitale ruimtes, specifieke Afrikaanse culturen, gemeenschapsvorming, spiritualiteit en meditatie. Het uitgangspunt in deze games is telkens het lichaam dat als venster dient om deze facetten te verdiepen. Ze zowel van binnenuit als van buitenaf bekijken en mensen uitnodigen om nieuwe vormen van denken en bewustzijn te ontdekken via deze interactieve belevenissen. We maakten ook expliciet de keuze om weg te blijven van sensationele vormen van game play waarbij geweld primeert en zochten eerder naar indiegames die bewustwording stimuleren.

In Destroy the white cube, de kortfilm die je samen met Hady-Salomé Dahan en Kenny Mala Ngombe maakte, gebruikte je beelden uit games als bronnenmateriaal om je het narratief en de verbeelding opnieuw toe te eigenen en westerse artistieke neutraliteit in vraag stellen.
Mbaah: We vroegen ons af hoe je ontsnapt aan de hardnekkige fictie dat er zoiets bestaat als neutraliteit, en dat individu en cultuur enkel neutraal kunnen zijn als ze in het Westen verankerd zijn. Voor ons waren de antwoorden hierop utopie, fantasie en dromen. We wilden dit medium, dat bron van kwaad én bron van emancipatie kan zijn, hacken en er iets nieuws van maken.

Geldt dat ook voor de games die jullie tijdens het festival presenteren?
Mbaah: Er is sowieso een aanpak die volledig afwijkt van het klassieke beeld dat men heeft van gaming, en dat geldt voor alle games die we voorstellen. Kijk bijvoorbeeld naar Water divinity game, een installatie van Henri Tauliaut die de speler onderdompelt in de wereld van Afro-Caraïbische spiritualiteit en mythologie. Je krijgt er te maken met een digitale creatie, gemaakt met tools die gezien worden als technisch neutraal en die hun oorsprong vinden in een wetenschappelijke cultuur. Die hier dus gebruikt worden om een spirituele wereld binnen te stappen die nauw verbonden is met bepaalde geloofsovertuigingen en culturen, zonder dat het opgaat in een soort sciencefiction.

Welke valkuilen zie je daarbij?
Mbaah: We mogen niet uit het oog verliezen dat er ook een extractivistische kant is aan dit verhaal over dekolonisatie van games en andere technologieën. We vergeten te vaak dat het ook gaat om materialen die ontgonnen worden in landen als Congo en die gelinkt zijn aan reële conflicten en menselijk leed. Als we dit niet in het achterhoofd houden, missen we de andere helft van het verhaal. Daarnaast is er ook het risico van narratieven die weinig of niet verankerd zijn in de werkelijkheid van mensen en gemeenschappen in Afrika en eerder een vorm van auto-extractie van culturele rijkdom en kennis zijn, zonder toegevoegde waarde voor de gemeenschappen waaruit geput wordt. Een deel van mijn werk bestaat erin digitale archieven op te bouwen op een manier die coherent is en verweven met de Afrikaanse realiteit. In de praktijk betekent dit werken in collectieven, met mensen in Afrika en binnen de diaspora, en kennis delen.

Bozar opent zijn gloednieuwe Bozar Arcade tijdens het Afropolitan Festival van 29/2 tot 16/3.