Expo toont hoe Afrikaanse objecten in België zijn beland: 'Sommige zijn omstreden'

In het AfricaMuseum in Tervuren is een nieuwe tentoonstelling geopend over het onderzoek naar de herkomst van kunst- en culturele objecten en hoe die in België zijn beland. "Sommige zijn omstreden, en zijn via geweld, diefstal of manipulatie in het museum gekomen." De expo ReThinking Collections opent vrijdag.

Discussies rond restitutie en de teruggave van koloniale objecten gaan al langer mee. Sinds 2022 heeft België een juridisch kader voor de teruggave van geroofde voorwerpen, voornamelijk uit Congo tijdens de koloniale periode. Het gaat dan over spullen die de staat bewaart en waarvan de meerderheid zich in het AfricaMuseum bevindt.

"Sinds een vijftal jaar is er een grote discussie over restitutie", zegt Bart Ouvry, directeur van het AfricaMuseum. "Deze tentoonstelling wil transparant zijn: waar komen de stukken vandaan? Sommige zijn omstreden, en zijn via geweld, diefstal of manipulatie in het museum gekomen. Daar willen we open over zijn. Onze geloofwaardigheid als museum hangt af van de manier waarop we met de restitutieproblematiek omgaan."

Herkomst

De nieuwe expo focust op het onderzoek dat gebeurt naar voorwerpen om te achterhalen hoe ze in België beland zijn. Aan de hand van onder meer schenkingslabels, metadata-analyses, privé en museale archieven en mondelinge overleveringen, proberen wetenschappers de herkomst te bepalen. ReThinking Collections toont een zestigtal objecten die aan dergelijk onderzoek onderworpen zijn.

In totaal heeft het museum 128.000 culturele objecten in haar bezit, waarvan de overgrote meerderheid, ongeveer 80.000, afkomstig is uit Congo. Bij het binnenkomen valt het oog meteen op een beeld uit de regio Boma in Congo, dat in 1878 met geweld geroofd en naar België gebracht werd. Er zijn keramieken stukken te zien die vanop graven zijn meegenomen, of een halsketting van een belangrijke Afrikaanse handelaar.

Stille stukken

De periode voor, tijdens en na de kolonisatie wordt in beeld gebracht. "Het onderzoek kan niet alle vragen over alle objecten beantwoorden. Veel stukken zullen 'stille stukken' blijven: het zal niet voor elk stuk lukken om de herkomst volledig te traceren", zegt Sarah Van Beurden, een van de drie wetenschappers van wie het werk de basis was om de expo samen te stellen.

"Daarom mag de vraag of een object teruggegeven moet worden niet enkel afhangen van het herkomstonderzoek. Meerdere wegen moeten kunnen leiden tot restitutie."

Het museum wil niet eenzijdig beslissen of een object al dan niet moet worden teruggegeven aan het herkomstland. "Dat moet in samenwerking met het land zelf, in vele gevallen Congo, gebeuren", zegt directeur Ouvry. "Er komt een gemeenschappelijke commissie, zodat de Belgische en Congolese regering dat samen kunnen beslissen."

De expo loopt nog tot eind september.