Magritte versus Folon: postume conversatie zorgt voor straffe confrontatie

De tentoonstelling Magritte · Folon in het Magritte Museum maakt mooi duidelijk dat de veelzijdige kunstenaar Jean-Michel Folon een erfgenaam was van de Brusselse meester van het surrealisme. De dialoog tussen hun werken is soms ook een clash der stijlen, die vonken geeft.

Negentig jaar geleden werd in Ukkel Jean-Michel Folon geboren, de kunstenaar die de wereld zou veroveren met zijn diep poëtische creaties en die als tekenaar, illustrator, schilder, dichter en beeldhouwer barrières tussen verschillende genres sloopte. Voor hij in 2005 overleed, richtte hij in Terhulpen de naar hem vernoemde stichting op, waar je in het museum zijn betoverende universum kan verkennen. Maar dit jaar kan je in Brussel zelf Folon beter leren kennen. Zijn negentigste geboortejaar wordt gevierd met drie expo’s – in het Magritte Museum, Design Museum Brussels en het Maison Autriche – en een sculptuurparcours in de stad.

Voor de eerste expo, Magritte · Folon, zijn in de zalen van het Magritte Museum ook een dertigtal werken van Folon opgehangen. Zo ontstaat er een dialoog tussen Folon en de 36 jaar oudere meester van het Belgische surrealisme, die elkaar in realiteit nooit hebben gesproken.

In zijn beginjaren moest Folon naar eigen zeggen ook niet veel van Magrittes werk hebben en dat is nog zacht uitgedrukt. “Ik verafschuwde Magritte op dat moment,” schreef hij in 1973. Was Folons afwijzing van Magritte misschien een klassieke reactie van een aanstormende artiest die rebelleert tegen de erfenis van een gigant van de vorige generatie? In ieder geval maakte die aanvankelijke aversie in de jaren 1970 plaats voor een groeiende fascinatie. Folon erkende Magritte toen als "een van de vaders van mijn generatie".

Door een uitgekiende selectie werken naast elkaar te hangen, toont de expo subtiel de verwantschap tussen de twee grootheden. Zo is Folons man met breedgerande hoed duidelijk familie van Magrittes iconische man met bolhoed. Beiden verrasten graag met transformaties die de perceptie van toeschouwers op losse schroeven zetten. Bij Magritte wordt een straatlantaarn een bloem in ‘Het wijze woord’ en een personage van Folon verandert in een rozenknop in ‘Leven in de stad’.

Allebei waren het speelvogels. Terwijl Magritte in de met sterren bezaaide hemel van Het verborgen werk het woord ‘verlangen’ verstopte, verstrooide Folon in Ik schrijf u vanuit een ver land over de toetsen van een schrijfmachine de namen van enkele geliefde personen en plaatsen, zoals Alechinsky en Parijs.

Maar het is ook ongemeen interessant om te zien hoe verschillend hun aanpak was. Met de voor aquarel typische verlopende kleuren, transparantie en zachtheid heeft het werk van Folon een verfijnde lichtheid en frisse kinderlijkheid. Dat contrasteert dikwijls hard met de welomlijnde kracht van Magrittes meer realistische weergave van zijn motieven.

Die clash der stijlen komt het best tot uiting in de vergelijking tussen Magrittes schilderij De overlevende en Folons illustratie voor het gedicht ‘Le contrôleur’ van Jacques Prévert. Beide werken tonen een vuurwapen, maar bij Magritte is het een bloederig moordtuig, terwijl je je bij Folons pistool moeilijk kan voorstellen dat het daadwerkelijk een dodelijke kogel zal afvuren.