Pierre Alechinsky in Villa Empain: overweldigende reis door het oeuvre van de meester

Aan bezienswaardigheden geen gebrek op de trip die Villa Empain organiseert doorheen het oeuvre van Pierre Alechinsky. Alechinsky, het reizende penseel leidt je rond in de verbeeldingswereld van de in 1927 in Brussel geboren kunstenaar, met enkele onmisbare haltes in het Verre Oosten.

Voor de eerste keer presenteert Villa Empain een solotentoonstelling van een nog actieve grote Europese kunstenaar. En met levende legende Pierre Alechinsky is dat een primeur die kan tellen. Alechinsky, het reizende penseel toont een honderdtal werken van de man, die sinds jaar en dag nabij Parijs woont.

Midden oktober wordt Alechinsky 97 jaar. Dat maakt de kans klein dat hij naar zijn geboortestad afzakt voor zijn grote solotentoonstelling in Villa Empain, maar hij toont bezoekers wel de weg op hun ontdekkingsreis doorheen zijn oeuvre. Hij koos eigenhandig de teksten voor de bezoekersgids en schreef er voor de gelegenheid zelfs nog enkele nieuwe. Het geeft de al overweldigende trip door de verbeeldingswereld van de oude meester extra cachet.

Pierre Alechinsky wordt vaak omschreven als de laatste erfgenaam van de Cobra-groep, de avant-gardebeweging die kort na de Tweede Wereldoorlog pleitte voor vrijheid en experimenteerdrift in de kunsten. Maar de tentoonstelling in Villa Empain toont dat die korte periode, van 1948 tot 1951, slechts het begin was van zijn artistieke zoektocht.

Snel daarna raakte Alechinsky volledig in de ban van het Verre Oosten, met name van Japan en China. In 1955 trok hij naar Japan en draaide er een documentaire over kalligrafie – die ook te bekijken is op de expo –, waarna het land hem nooit meer losliet. “Mentaal leef ik in Japan,” zei hij daar zelf over. Geboeid door de vloeiende oosterse bewegingen ging hij steeds meer aan de slag met papier, inkt en penseel. Net als Japanse kalligrafen legde hij later zijn papier of doek op de grond om eroverheen gebogen op te werken.

Zijn bootreis beeldde hij later af in Marseille-Yokohama, een van verschillende werken geschilderd op landkaarten. Alechinsky ging vaak aan de slag op papier dat al was bedrukt, en kaarten waren ideaal om zijn geest op weg te zetten.

Een ander beslissend moment vond plaats in het minder verre Westen, in New York. In het schilderij Central Park uit 1965 introduceerde hij zijn beroemde kanttekentechniek, waarbij hij een grote centrale rechthoek omrandde met kleinere rechthoeken als commentaren in de marge. Een monumentaal voorbeeld in de expo is Lieu-dit, een berglandschap met kosmische dimensies.

Die omranding evolueerde later naar een aaneengesloten gekleurde omlijsting, zoals in La Mer noire oftewel De Zwarte Zee. Dat is een ontroerende hommage aan zijn vader, een Russische vluchteling die vanuit de Krim naar Brussel kwam. Aan het einde van de expo eert Alechinsky ook zijn vorig jaar overleden levensreisgezel Michèle Dendal, die hij liefdevol Micky noemde, met het nooit eerder tentoongestelde schilderij Comme elle partait.

De tentoonstelling in Villa Empain zet Alechinsky’s veelzijdigheid in de verf. Hij experimenteert onder meer met doeken, inkten, afdrukken, etsen, litho’s, geëmailleerde lava, boeken van porselein en een geschilderd klavecimbel. Bepaalde motieven keren vaak terug, zoals putdeksels, vulkaanuitbarstingen, vederbossen van de Gilles de Binche, uitgestoken tongen en fabelwezens.

De expo bevat met de onopvallende naakttekening À la Cambre ook een verwijzing naar zijn beginperiode aan de gelijknamige Brusselse school. Hij maakte ze met een paar penseelstreken Oost-Indische inkt, tot ergernis van zijn leraar, die hem opdroeg met potlood en een enkele lijn te tekenen. Toen gehoorzaamde hij, maar lang zou die volgzaamheid gelukkig niet duren.

Alechinsky, het reizende penseel
> 16/3, Villa Empain, villaempain.com