Joachim Lafosse: 'Dutroux was voor ons land het begin van MeToo’

Joachim Lafosse kreeg op het filmfestival van Rome de prijs voor beste regie voor zijn tiende (!) film. In Un silence valt een familie die jaren zweeg over de grensoverschrijdingen van het gezinshoofd in scherven. De zaak-Dutroux zette de Brusselaar op het spoor. “Ik nodig kijkers niet uit om rechter te spelen maar om zich af te vragen: hoe kan het zover komen?”

Een film van Joachim Lafosse laat je niet los. Je neemt hem mee voor een uur, een dag, een week, soms zelfs nog veel langer. In À perdre la raison schetst hij de omstandigheden die een vrouw ertoe brengen haar vijf kinderen te doden, in Les intranquilles botst een gezin ondanks alle liefde op zijn limieten. De wereldpremière is telkens voor een vooraanstaand festival.
De vertrekpunten voor Un silence, zijn tiende speelfilm, vond de Brusselaar in het verlengde van de zaak rond kindermoordenaar Marc Dutroux. Victor Hissel liep als advocaat van de ouders van slachtoffers Julie en Melissa met veel vertoon voorop in de Witte Mars. Vervolgens werd hij neergestoken door zijn zoon en veroordeeld voor het bezit van kinderporno. Lafosse analyseert met behulp van de Franse filmsterren Emmanuelle Devos en Daniel Auteuil een vergelijkbare situatie in een fictiefilm.

Un silence is allesbehalve een bevlieging. Je sleutelde zeven jaar geleden al aan het project. Weet je waarom de zaak-Hissel je niet loslaat?
Joachim Lafosse: Dertig jaar geleden kwamen we tijdens de zaak-Dutroux massaal op straat om “Dit nooit meer!” te roepen. Maar wat nooit meer? Nooit meer een geïsoleerd monster? Er werd van alles in vraag gesteld: de begeleiding van slachtoffers, het gerecht, de manier waarop de politie functioneerde. Dat was ook hard nodig. Maar als je het zoveel jaar later sociologisch analyseert, denk ik dat de zaak-Dutroux voor ons land ook het begin van MeToo is geweest. Je kan niet naast de evolutie kijken. Toen dachten we nog over geïsoleerde roofdieren. Vandaag is er een bewustzijn dat misbruik voorkomt in ieders omgeving. Dat vind ik een magnifiek traject.

Hoe belicht de zaak-Hissel dat dan?
Lafosse: Advocaat Victor Hissel brengt ons collectief aan het huilen met zijn brief tijdens de begrafenis van Julie en Melissa. Vervolgens ontdekt België dat diezelfde man veroordeeld wordt voor het bezit van kinderpornografie en wordt neergestoken door een zoon die de hypocrisie niet meer aankan. Dat brengt ons bij een superbelangrijke vraag. Reële vooruitging schuilt niet in het opsluiten van een boze wolf, maar in grote, introspectieve waakzaamheid in onze onmiddellijke omgeving. Dat is niet paranoïde.

Want je loopt binnenshuis meer gevaar dan in het bos?
Lafosse: Dat is statistisch bewezen. In acht op de tien gevallen van misbruik schuilt daar het gevaar! Ik was zwaar geraakt door de tragiek van een adolescent die zijn vader neersteekt. Of toch de man die beweert zijn vader te zijn. Want in de feiten is hij geen vader. Een vader beschermt de wet, verdedigt de universele verboden.
Het gaf me zin om een film te maken. Niet om de waarheid over de zaak-Hissel aan het licht te brengen, want die ken ik niet en daar blijf ik van weg. Ik wil wel via fictie vertellen wat zo'n kindertijd tot gevolg heeft. De jongen begrijpt niet wat hem overkomt. Het is niet raar dat hij op een gegeven moment buiten zinnen raakte. Als je weet wat hij thuis heeft gezien en meegemaakt. Kinderpornografie, incest, de schending van de integriteit van een minderjarige, het negeren van het onderscheid tussen de seksualiteit van volwassenen en minderjarigen. Maar in de buitenwereld speelt zijn vader de grote, reddende engel die het land aan het huilen krijgt met een brief over de horror van zijn cliënten.

Is er een verband met Élève libre? In die film uit 2008 wordt een puber door schijnbaar behulpzame volwassenen gemanipuleerd en aangerand.
Lafosse: Uiteraard. In 2009, dus voor MeToo en de bevrijding van het woord, bracht ik Élève libre uit. Tot mijn ontzetting merkte ik dat een deel van het publiek niet percipieerde dat mijn film juist wél gaat over de noodzaak om grenzen te stellen en wetten te laten naleven. Sommigen vonden dat de film magnifiek libertaire ideeën verdedigt. “Wat die jongen overkomt, is toch niet zo erg? Misschien verdient hij het zelfs. Niemand heeft hem ergens toe gedwongen.” Dat verbijsterde me. Vandaag durft niemand die onzin meer uit te kramen.
Ik vertelde wel dat de film autobiografisch was, maar niet luid genoeg. Ik verwachtte tal van vragen van mensen die me als adolescent hebben gekend. Maar ze meden mij. Ze zwegen. Ik begon me te schamen en kroop weg in een hoekje.

En hoe leidt dat verschrikkelijke zwijgen tot Un silence?
Lafosse: Op een dag telefoneerde een naaste en verontschuldigde zich met veel emotie. “Men bezwoer me jaren om zeker niet naar Élève libre te kijken. Dat was een lelijke vergissing. Hoe gaat het met jou?” Die dag heb ik begrepen waarom ik al zo lang met Un silence in mijn hoofd zat. De volwassenen die niet gezien hebben wat me overkwam, hebben na de film gezwegen, omdat ze zich schaamden dat ze me niet hebben kunnen helpen. De enigen die rustig zonder schaamte voortgingen met hun leven, waren de volwassenen die ik wel opvoer in Élève libre. Grensoverschrijdende volwassenen.
Un silence probeert het publiek empathisch te laten meevoelen met een stilte die zo ernstig is. Ik nodig de kijker niet uit om procureur of rechter te spelen. Ik nodig hem uit om zich af te vragen: hoe kan het zover komen?

Un silence speelt nu in de Brusselse zalen