Leonardo Van Dijl doorbreekt de stilte met 'Julie zwijgt’: 'Elke keuze is de verkeerde'

Julie zwijgt verovert na het Festival van Cannes en voor de Oscars ook de filmzalen. De debuterende regisseur Leonardo Van Dijl over grensoverschrijdend gedrag, tennis en zijn Brussel. “Mijn film is één grote aanmoediging: let’s talk.”

Een wereldpremiére en twee prijzen op de Semaine de la Critique in Cannes, een selectie als Belgische inzending voor de Oscars, en onderweg de steun van de Japanse toptennisster en voormalige nummer één van de wereld Naomi Osaka en haar productiehuis Hana Kuma. De debuutfilm van regisseur en coscenarist Leonardo Van Dijl mag dan wel Julie zwijgt heten, de film spreekt voor zich.
Het internationale succes zorgt ervoor dat Leonardo Van Dijl, die in normale tijden een uur of zes per week op de tennisbaan te vinden is, nauwelijks nog kans heeft om te spelen. “Nu kom ik aan een uur of zes tennis als ik de voorbije vijf maanden bij elkaar optel,” vertelt de 32-jarige in Brussel aangespoelde West-Vlaming tussen twee verre reizen door. Polen, Melbourne, Toronto, Straatsburg, Bordeaux, Hamburg, New York, Londen: overal mag hij spreken over Julie zwijgt.

Die zwijgende Julie is een vijftienjarige tenniskampioene uit het Brusselse, die langs alle kanten onder druk wordt gezet om haar mond open te doen over haar coach. Die is door haar topclub geschorst na een incident met een voorgangster. Veelzeggend is dat de coach zelf bijna volledig buiten beeld blijft. “Ik heb een film gemaakt over het dilemma spreken of zwijgen,” zegt Van Dijl. “Tegelijk vond ik het ook belangrijk om een veel positiever verhaal te vertellen, en op een coach (de jongeman die de coaching overneemt, red.) te focussen die het wel goed doet. Want in het debat over grensoverschrijdend gedrag vergeten we soms dat er ook veel goede coaches zijn die wel goed omgaan met hun machtsfunctie.”

Hoeveel verschillende soorten stilte kende je voor je aan dit project begon en hoeveel ken je er nu?
Leonardo Van Dijl: Een pak meer. De voornaamste stilte die ik heb leren kennen, is die van mensen die eigenlijk ergens over willen praten, maar wachten tot jij een vraag stelt. Daar was ik me vroeger veel minder van bewust. Ik merk het vooral bij mannen. Mannen hebben het meest moeite om over bepaalde onderwerpen te spreken. Ik probeer erop te letten om écht te luisteren wanneer dat nodig is, om het signaal op te vangen wanneer iemand wil spreken maar een vraag nodig heeft om te beginnen. Ik merk dat Julie zwijgt voor velen een incentive is om na te denken over hun zwijgen. Door de identificatie met de zwijgende Julie, voelen ze zich gezien.

Waarom gaan mannen meer gebukt onder dat zwijgen?
Van Dijl: Er heerst een zwijgcultuur bij mannen, een ‘echte man’ zet van zich af en staat sterk in zijn schoenen. Dat geldt ook voor Julie, ze wil een ‘echte atleet’ worden en een ‘echte atleet’ is geconditioneerd om door te zetten. Spreken impliceert in die zin opgeven, want ze wil niet als een slachtoffer bekeken worden.

Neem je het op voor Julies zwijgen?
Van Dijl: Dat zou ik zo niet zeggen. Het is een dilemma. To be or not to be. To speak or not to speak. Wat ze ook doet, ze verliest iets. Elke keuze is eigenlijk de verkeerde. Zowel zwijgen als praten heeft consequenties. Zwijgen lijkt op korte termijn de veilige keuze. Maar het inciting incident is een meisje dat zweeg en uiteindelijk zelfmoord heeft gepleegd. Het is gewoon een heel lastige situatie waar geen goede oplossing voor bestaat. En dus moet je ze als maatschappij eigenlijk voorkomen.

Hoe kan je vermijden dat een coach van een jonge, ambitieuze sporter, die zijn of haar fysieke grenzen voortdurend wil verleggen, zijn of haar invloed en macht niet misbruikt?
Van Dijl: We kunnen léren om erover te babbelen. Hoe kunnen we beter communiceren met elkaar? Hoe kunnen we beter luisteren? De juiste vragen stellen? We kunnen samen tot iets veiligers en iets constructiefs komen.
Wanneer een onderzoek begint, is het meestal al te laat. Het onheil is al geschied. Je moet niet wachten totdat er iets ergs gebeurt. We hebben samengewerkt met Sportieq: Centrum Ethiek in de Sport. Je kan grensoverschrijdend gedrag preventief aanpakken. Je kan met een vlaggensysteem werken dat atleten én coaches beschermt. Een rode vlag voor wat ontoelaatbaar is, een oranje voor iets wat anders moet. Je kan regelmatig inchecken bij mensen en vragen of alles oké is. Probeer te detecteren.
Als er niet genoeg aandacht wordt besteed aan het beleid, kom je in het Wilde Westen terecht. Dan is er chaos en kan je op cowboys botsen die zich nergens iets van aantrekken. Wantoestanden melden moet laagdrempelig worden gemaakt. Zodra je ergens mee zit of een vraag hebt, moet je die kwijt kunnen. Hoe meer duidelijkheid, hoe makkelijker je opspoort wanneer iemand écht over de schreef gaat. Mijn film is eigenlijk één grote aanmoediging: let’s talk.

Schrik je van het grote enthousiasme voor je film?
Van Dijl: Cannes was een trip. Op vrijdag werkte ik de film nog af, op maandag zat ik op het vliegtuig. Misschien is het maar goed dat je het allemaal niet te bewust meemaakt. Ik dacht dat Julie zwijgt tot twee kampen zou leiden. They’ll love it or they’ll hate it. Maar dat was niet zo. They really liked it. Ik heb geluk gehad. Het eerste festival dat we aanspraken, hapte meteen toe. Dat geeft rust. Ik merk dat de pers, ook in België, Julie zwijgt zeer genegen is. We krijgen heel veel aandacht. Soms ervaar ik een soort van gêne. Ik gun het de andere films even hard. Want het is géén competitie. Een goede Vlaamse film is goed voor alle Vlaamse films. Toen zowel Close als De acht bergen uitkwamen, kreeg je een heel interessante vibe. Je stuwt elkaar omhoog. Ik wens élke maker een publiek en een platform toe.

Julie ambieert topsport en werkt zich te pletter. Hoe ambitieus was jij in het middelbaar?
Van Dijl: Ik was erg nieuwsgierig en verdiepte me gretig in film, muziek en theater. Na de film Almost famous wou ik journalist worden. Ik kom uit Harelbeke. Kortrijk had best veel te bieden op het vlak van cultuur. Ik ben wel blij met waar ik ben opgegroeid. Ik was vrijwilliger in De Kreun, interviewde bands en publiceerde in Vice Magazine en Gonzo.

Waarom koos je uiteindelijk voor film?
Van Dijl: Ik vond alles interessant, maar ik was nergens écht goed in, niet in muziek, niet in schrijven, en totaal niet in acteren. Maar in film moet je net van alles samenbrengen. En ik monteerde graag eigen filmpjes.

De filmscholen lokten je naar Brussel. Je had na je studies kunnen terugkeren naar West-Vlaanderen, maar je bleef hier wonen.
Van Dijl: Het was geen liefde op het eerste gezicht, maar het werd wel grote liefde. Ik kon de knop omdraaien. Het unieke van Brussel is volgens mij: als jij voor de stad kiest, dan kiest de stad voor jou. En dan ben je een Brusselaar. Dat is niet zo in Parijs, een Belg zal nooit een Parisien zijn.
Brussel is een zalige stad om in te leven. Er zijn zoveel lagen, zoveel gemeenschappen, culturen. Er is op cultureel vlak altijd wel iets te doen. En het is een meltingpot. Ik voel me hier een wereldburger. Brussel heeft me veel meer open-minded gemaakt. Gevoelig voor alle kanten van een verhaal. Brussel heeft me op een andere manier naar het leven leren kijken.

Julie zwijgt is filmisch ijzersterk. Nicolas Karakatsanis is een geweldige cinematograaf, maar geen vrijblijvende. Was het een evidentie om met de Brusselse topper scheep te gaan?
Van Dijl: Ik heb niet voor hem gekozen. Hij heeft voor het project gekozen. De acteursstaking in Amerika stelde een filmopname uit. Ik had geen DoP. Hij vond het script goed en bood zich aan. Ik ben een supergrote fan van zijn werk. Hij stelde zich zoals iedereen volledig ten dienste van de film. Hij overtuigde me om op 35 millimeter te draaien en niet op 16 millimeter of digitaal. Niet alleen maar om het mooie patine. Dat is niet genoeg. Does it make sense for Julie?
We wilden dat het log was. Grote bobijnen. Een grote camera die je pas verplaatst als er een plan achter zit. Het moet een keuze zijn. Pellicule is ook duur, dus je moet goed nadenken voor je draait. Het is arbeiden, een offer dat je brengt omdat je Julie zwijgt zo belangrijk vindt.

Je hebt jaren moeten knokken voor je debuutfilm. In afwachting heb je duizend dingen gedaan: figuratieregie, productie-assistentie, styling, andere behind the scenes-dingen. Had je wat aan de reclamefilms of videoclips die je regisseerde voor Oscar and the Wolf, Warhola en Clouseau?
Van Dijl: De deuren gingen niet vanzelf open, nee. Soms teerde ik, zoals een atleet, op passie, discipline en doorzettingsvermogen. Passie is tegelijk je grote sterkte en je zwakke plek, omdat je zo grenzeloos bent.
Je wilt op een set staan, je wilt met je handen bezig zijn. Die videoclips waren zeer welgekomen. Liever dat dan achter mijn laptop te zitten. Maar op een gegeven moment had ik het er ook wel mee gehad. Al heb ik onlangs nog een videoclip gedraaid voor Oliver Symons (van de groep Bazart, red.), maar met een andere insteek. Die videoclips zijn tof, maar het is niet hetzelfde als film. In een videoclip moet ik een muzikant dienen. In een film kan ik een personage dienen. Fictie is het enige wat mij verder heeft gebracht in het leven. Voor de rest was het altijd wat slabakken. Dat was geen carrière.

De droom is gerealiseerd. En nu?
Van Dijl: Een tweede film maken. Zo snel als maar kan. Ik maak me geen illusies. Elke film is herbeginnen. Het zal niet per se gemakkelijker worden. Maar ik heb er nu van geproefd en het smaakt naar meer. Ik zag Julie zwijgt als mijn Olympische Spelen. Ik heb alles gegeven voor de film, en gelukkig geeft de film veel terug.

Julie zwijgt is vanaf 16 oktober te zien in de filmzalen