Klarafestival-eregaste Patricia Kopatchinskaja: 'Zomaar entertainen is niets voor mij'

Het Klarafestival houdt vast aan zijn formule van festivalartiesten en schuift dit jaar de geëngageerde violiste Patricia Kopatchinskaja naar voor.

Nauwelijks een halfuur duurde het interview met Patricia Kopatchinskaja, en in die tijd passeerden zowel de klimaatproblematiek, de sociale drama’s door de bosbranden in Californië, de nieuwe militaire wapenwedloop en het belang van investering in de jeugd de revue. Het mag duidelijk zijn: met “PatKop” kiest Klarafestival resoluut voor een openhartige en geëngageerde festivalartieste.

“Als ik het podium op ga, voel ik de noodzaak om echt iets belangrijks te zeggen. Zomaar entertainen is niets voor mij. Uiteraard is dat een deel van mijn werk, om een tegengewicht te bieden aan de negatieve dingen om ons heen. Maar als artiest moet je je vooral verdiepen in wat er vandaag gebeurt. Ik probeer bloot te leggen waar ik me zorgen over maak. Wat wil ik zeggen? Waarom sta ik op het podium? Dat is altijd de vraag.”

Is de rol als festivalartiest een kans om je op een diepere manier met die vraag bezig te houden?
Patricia Kopatchinskaja: Zeker! Als ik normaal een concert kom spelen, ben ik er na één avond alweer vandoor. Deze rol zie ik als een kans om een fundamentele band met het publiek op te bouwen. Om de toeschouwers op verschillende manieren te raken. Bovendien is het natuurlijk veel beter voor het klimaat om een tijdje op dezelfde plek te blijven en niet de hele tijd van hot naar her te vliegen.

De klimaatproblematiek ligt je al lang nauw aan het hart, en kaart je op het Klarafestival opnieuw aan met je Dies Irae-project uit 2017. Is je visie op de situatie sindsdien geëvolueerd?
Kopatchinskaja: Helemaal niet, behalve dan dat we duidelijk niet de juiste richting opgaan en dat er dus alleen maar meer urgentie van deze muziek uitgaat. Het werk van Galina Oestvolskaja wordt er alleen maar krachtiger van. Het is een meedogenloze en hopeloze compositie. Een overweldigende catastrofe zoals je die nog nooit ervaren hebt. Je kan de structuur van dit werk niet analyseren. Je kan de esthetiek niet bekritiseren. Je kan niet zeggen of het mooi of lelijk is. Je ondergaat gewoon de aardbeving vanuit het epicentrum.

Is dat de manier waarop muziek over het klimaat kan praten?
Kopatchinskaja: Wetenschappers spreken in data en cijfers, maar als mensen voelen we daar geen emoties bij. Politici, filosofen en auteurs communiceren al met woorden. Wij muzikanten doen dat niet. Wij communiceren via zwarte punten op een wit blad papier. Maar gek genoeg betekenen die noten iets onbeschrijfelijks voor ons. De muziek heeft een rechtstreekse connectie tot een onderbewustzijn dat in iedere mens leeft. Iets bijna animaal dat we allemaal verstaan. Het is zo'n abstracte, machtige kracht. Als je die juist kan gebruiken, creëer je een ongelofelijk betekenisvol moment.

Vind je die urgentie in alle muziek?
Kopatchinskaja: Wanneer ik deze muziek uitgevoerd heb, vraag ik me soms af waarom ik, bijvoorbeeld, nog het Vioolconcerto van Tsjaikovski speel. Ontegensprekelijk mooie muziek, maar ze heeft voor mij niet dezelfde aantrekkingskracht. Ik vind er niet dezelfde betekenis in terug. Het zijn gewoon stukken om het publiek te entertainen. En soms wordt dat heel bevreemdend. Een tijdje geleden speelde ik dat werk in Los Angeles, waar ik zo veel thuislozen op straat zag leven, terwijl ik voor de rijkste bevolkingslaag van Californië deze muziek ging uitvoeren. Dat wringt inderdaad wel.

Het is natuurlijk opnieuw een kans om je boodschap te communiceren?
Kopatchinskaja: Dat is het mooie: ik heb die reactie met het publiek ook nodig als artiest. We delen als uitvoerders een moment met iedereen die aanwezig is in die afgesloten ruimte van de concertzaal. Maar ik ben geen prediker of een priester. Het is geen eenrichtingsverkeer. De energie met het publiek is iets wederzijds. Je draagt je uitvoering over aan duizend mensen met elk een eigen achtergrond en een eigen referentiekader. Dus uiteindelijk krijg je duizend verschillende interpretaties. Dat blijft me fascineren.

Lukt dat elke keer?
Kopatchinskaja: Neen, zeker niet. Je hoopt natuurlijk altijd dat het een speciaal moment wordt. Je streeft altijd naar een soort magie. Maar dat kan ook compleet mislukken, en dat is oké. Dat is het bijzondere aan een live-uitvoering.

Patricia Kopatchinskaja is live te horen op 21/3 met Fazil Say, op 26/3 met het Brussels Philharmonic en op 30/3 met het Aurora Orchestra, Vox Luminis & Anthony Romaniuk, klarafestival.be