Modesta: dansen op muziek van Lander Gyselinck tegen het cynisme

In Modesta (play of language and lips) verbeelden de jonge Brusselse theatermakers Anna Franziska Jäger en Nathan Ooms op muziek van Lander Gyselinck de mens die vitaliteit, wilskracht en vreugde verkiest boven cynisme, sociale conventies en beperkende moraal.

Anna Franziska Jäger en Nathan Ooms zijn jonge theatermakers van een intussen aardige reeks licht bevreemdende stukken, die niet kiezen tussen dans of theater en die nieuwe ideeën over onze condition humaine triggeren. Zo zette Jäger in Bartlebabe een door marketingpraatjes en efficiëntiedenken uitgeleefde mens op de rand van een burn-out neer. In Ambient theatre fury zonken beide theatermakers dan weer als scrollende en bingewatchende personages weg in het spanningsveld tussen hyperindividuele bubbel en hypergeconnecteerd netwerk. Met hun nieuwe productie Modesta (play of language and lips) gaan Ooms en Jäger samen met spelers Rosie Sommers, Christine De Smedt en Arthur Loontjens aarzelend op zoek naar meer vitaliteit, wilskracht en vreugde.

Levensvreugde

Die zoektocht liep langs L'arte della gioia ('De kunst van de vreugde'), een vuistdik boek waarin de Siciliaanse schrijfster Goliarda Sapienza (1924-1996) in een grillige, vloeiende, vrije stijl het leven van een zekere Modesta beschrijft. Het coming-of-ageverhaal, dat ook iets over de eerste helft van de Italiaanse twintigste eeuw vertelt, werd geschreven tussen 1967 en 1976, maar pas in 1998 postuum gepubliceerd. Sommigen beschouwen het als een meesterwerk, ook al beantwoordt de vrije vorm ervan niet meteen aan hooggestemde literaire stijlvereisten. “Het is een dik boek, maar het is zeker een aanrader,” vertellen Nathan Ooms en Anna Franziska Jäger. “Sapienza vermengt verschillende stijlen, gebruikt veel dialogen en speelt met de chronologie. Ze schreef het boek ook helemaal met de hand, waardoor je de dagelijkse noodzaak van haar schrijven duidelijk voelt. Je volgt Modesta vanaf haar jeugd totdat ze rond de 60 is. In de manier waarop ze in het leven staat, zit ook een filosofie, die draait om vrijheid, levensvreugde en afstand ten opzichte van al wat dogmatisch is.”

Modesta is een bescheiden naam, maar het is dan ook niet de naam waarmee het hoofdpersonage in L'arte della gioia geboren wordt. Wel is het de naam die haar wordt gegeven wanneer ze haar ouders verliest en in een klooster wordt opgenomen. Modesta heeft juist een grote daadkracht. Ooms: “Ze lijkt compleet ontdaan van zelftwijfel en zelfkritiek. Ze reflecteert wel, maar ze laat er zich niet door immobiliseren. Terwijl die immobiliteit wel een kenmerk is van onze hedendaagse subjectiviteit, en ook iets is waar we het in onze vorige voorstellingen al over hadden. Ambient theatre fury ging over twee mensen die vastzaten. Modesta is daar een soort antwoord op. Het stuk zoekt tastend naar een uitdagende moraal die in onze complexe wereld kan uitgaan van een bepaalde levensvreugde. En van de weigering om cynisch te zijn. Cynisch in de zin dat je een spel met onrechtvaardige regels blijft meespelen. Modesta weigert dat te doen, waardoor ze de hele maatschappelijke constructie in vraag stelt.”

Het collectieve spreken

Die afstand ten opzichte van het dogmatische uit zich in Modesta's relaties, die ze wegstuurt van normatieve relaties of het onderdrukkende carcan van de familie ten voordele van de vriendschap. Maar ook in een bevraging van het proces van volwassenwording, dat in klassiekere coming-of-ageverhalen ook aan bod komt, in het verzet tegen levensbepalende instituten als de kerk, en in een bevrijdende visie op seks. Was dat misschien een reden voor het feit dat het boek van de vrouwelijke auteur pas 22 jaar na het schrijven postuum uitgegeven werd?

Ooms: “De specifieke redenen en motivaties daarvoor zijn niet echt bekend. Er zit wel een sterke amoraliteit in het boek. Een aantal duistere zaken worden zonder enige interpretatie of duiding gepresenteerd. Langs de andere kant gebeurden en verschenen er in de jaren 1960 wel meer zaken die konden choqueren. Het kan dus evengoed zijn dat de onbewerkte kwaliteit van het boek een rol speelde. De vlotte stijl grenst soms aan het kitscherige, en sommige passages ademen een soort newagesfeer. Maar het boek overstijgt dat ook altijd weer.” Het lijkt erop dat Sapienza ook in haar taalgebruik en literatuuropvattingen niet de heersende dogma's wilde volgen.

Die zoektocht naar nieuwe vormen is ook voor Jäger en Ooms belangrijk. In die zin past de volgende, misschien verrassende disclaimer bij de voorstelling: wat de makers hierboven over het boek van Sapienza vertellen, is niet een-op-een terug te vinden in de voorstelling. Het ideeënonderzoek vormde de humuslaag waarop een vormenexperiment ontkiemde, dat vooral de taal aangaat. “We hebben wel intensief met het boek gewerkt, maar de voorstelling lijkt er niet op,” knikt Jäger. “Dat het boek zo onbewerkt is, maakt het ook geschikt om het te bewerken. We hebben een aantal beelden, een aantal momenten, een aantal ideeën gekozen en vertaald. Het hoofdpersonage Modesta is bij ons eerder aanwezig als een idee, een levensvisie, een energie. Onze voorstelling is een soort zoektocht van vijf heel verschillende performers naar dat personage en haar doorleefde bewuste vitaliteit. En we belichamen haar collectief. Ze verschijnt en verdwijnt telkens weer tussen ons vijven.”

“De choreografie van de voorstelling zit in de beweging, maar ook in de taal. Het realisme en het bijna-filmische van het boek laten we achter ons. We hebben onderzocht wat het betekent om de tekst collectief uit te spreken. De tekst krijgt zo iets machinaals en wordt een soort apparaat dat de taal als systeem openlegt, maar dat ook een eigen poëzie en taalervaring voortbrengt.” “Het element dat het geheel doet vloeien,” besluit Ooms, “is de muziek van Lander Gyselinck. Dit is trouwens de eerste keer dat we met specifieke muziek voor de voorstelling werken.”