De maakbare stad: de Belliardstraat

Brussel verandert elke dag, en vaak kunnen we ons al snel niet meer herinneren hoe een plek er vroeger nu weer uitzag. De Belliardstraat en de tunnel die erbij hoort kent iedereen als de verbinding richting E40 en E411 vanaf het Warandepark, tussen de kantoren van de Europese Unie door. Langs de Belliardstraat rij je Brussel uit en langs de Wetstraat, het parallelle zusje, doe je het omgekeerde. Tot zover hun bestaansrecht. Nochtans is er al wel geprobeerd hier verandering in te brengen.

Augustin Daniel Belliard (1769-1832) zou vreemd staan kijken indien hij vandaag door deze naar hem genoemde straat zou lopen. Als generaal lijkt hij wat opportunistisch geweest te zijn door na eerst Lodewijk XVIII gediend te hebben de kant van Napoleon te kiezen. Na de verloren slag bij Waterloo werd hij door Lodewijk XVIII gevangen gezet, om dan vervolgens omwille van zijn ervaring door hem gerehabiliteerd te worden en door zijn opvolger, Lodewijk Filips, als ambassadeur weer naar Brussel gestuurd te worden. Tijdens de revolutie belette hij mee dat het Hollandse leger, aangevoerd door prins Frederik van Oranje-Nassau (1797-1881), opnieuw de controle zou verwerven over het opstandige Zuiden.

Standbeeld met akte

Voor die rol tijdens de Belgische afhankelijkheid kreeg Belliard in 1838 ook een marmeren standbeeld bovenaan de trappen van de Baron Hortastraat, afgebeeld met in zijn hand de akte waarin de grenzen en de oprichting van het jonge België erkend worden. Dat het daarmee ook het allereerste monument is dat in Brussel werd opgericht na de onafhankelijkheid, zegt wel iets over de status van Belliard toen.

Wikipedia leert ons dat het eerste gedeelte van de Belliardstraat (van de Kunstlaan tot de Van Maerlantstraat) werd opgeleverd in 1855, terwijl het tweede gedeelte van de straat (tot aan het Jubelpark) werd voltooid in 1869.

Het is ter hoogte van die Van Maerlantstraat dat de voetgangersbrug die we op beide foto's zien in 1988 werd gebouwd. Deze straat ligt in de Leopoldwijk, tenmidden van allerlei Europese instellingen (en ook vlakbij het Jourdanplein waar we het in deze reeks eerder over hadden) en de passerelle vormt een verbinding tussen het Jacques Delorsgebouw (met het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Europees Comité van de Regio's) en het tweede Van Maerlantgebouw aan de andere kant.

Ariadne

Op de foto uit 1988 zien we dat die twee enorme gebouwen toen, samen met de passerelle, gebouwd werden. Op de passerelle staan twee bronzen vrouwenfiguren die een gouden draad vasthouden. Die zijn een ontwerp van Jean-Paul Laenen (1931-2012), een kunstenaar/beeldhouwer die in de jaren 1970 samen met de architecten bOb Van Reeth en Marcel Smets de werkgroep Krokus had opgericht met het doel oude stadsbuurten te herwaarderen. Dat er een werk van Laenen de Belliardstraat overspant, tenmidden van zoveel kaalslag, lijkt vandaag een vreemde keuze. De voetgangersbrug werd eind jaren 1980 geconcipieerd als poort naar de Europese instellingen en symboliseert Ariadne (symbool voor Europa) die een draad afwikkelt om Theseus, de gevangene van het labyrint, te redden. De draad staat voor Europa als redder van de democratie zonder zich te verliezen in de complexiteit van de wereld, gesymboliseerd door het labyrint. En voor wie van weetjes houdt: Laenen was ook de ontwerper van het laatste geldstuk van 5 Belgische frank.

De Belliardstraat is een straat waar niets schijnt te veranderen, maar dat is slechts schijn. Hier worden voortdurend gebouwen afgebroken, gestript en gerenoveerd. Daar hebben de Europese instellingen en de consulaten ook het budget voor. Jammer genoeg verandert dit voor de voorbijganger of fietser nauwelijks iets aan de perceptie. De heraanleg van de fietspaden en de komst van bredere en comfortabelere voetpaden zullen daar hopelijk verandering in brengen.

In 2020 benadrukte Klaus Welle, secretaris-generaal van het Europees Parlement, nog voor BRUZZ dat dat Europees Parlement investeert in Brussels patrimonium. Het meest sprekende voorbeeld is de totaalrenovatie in die periode van het voormailige Institut Dentaire George Eastman in het Leopoldpark tot het Huis van de Europese Geschiedenis, waarvoor inderdaad kosten nog moeite gespaard werden.

Groengevel

Hoewel er tijdens het recente CurieuzenAir-onderzoek naar luchtwaliteit in Brussel geen meetpunten waren in de Belliardstraat, laten de resultaten zich wel raden. Er werd dan ook al eerder getracht iets aan te doen, maar de Belliardstraat is natuurlijk ook wel gewoon wat ze is: een rechte verbindingsweg vanaf het Warandepark die eindigt in de Bellliardtunnel onder het Jubelpark.

In 2009 werd met hoge verwachtingen door de Franse vastgoedgroep Stam Europe aangekondigd dat het kantoorgebouw op nummer 14 een groengevel zou krijgen van de Franse botanicus Patrick Blanc. Die plaatste, nadat het gebouw eerst helemaal werd gestript, op de gevel van zeshonderd vierkante meter 7.000 planten met ruim 150 variëteiten én een ingenieus irrigratiesysteem. Het vervolg werd een stevige afknapper: tijdens de hete zomer van 2010 vergat een elektricien na de installatie van een extra veiligheidssysteem, de irrigatie opnieuw te activeren. 70% van de plantjes overleefden het toen niet, maar gelukkig is de gevel vandaag wel volledig hersteld, ondanks de geleden matriële en bijhorende imagoschade. Vandaag is hier het Federaal Planbureau gevestigd. De Belliardstraat is meer dan Europa alleen.

In september 2019 bracht BRUZZ ook het nieuws van de goedkeuring van een woontoren op de hoek met de De Pascalestraat. Het tanksstation (nog te zien op de foto uit 1988) en vijf leegstaande woningen – twee boven het tankstation en drie in het aanpalende rijhuis – moeten wijken voor de woontoren 'Capital One', met 57 woningen, van studio’s tot appartementen met twee slaapkamers. Capital Construct prijst het project vandaag aan als een vastgoedinvestering, perfect gelegen tussen Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie. Het is niet duidelijk wanneer de werken ook echt van start zullen gaan.

Rijstroken en fietspaden

Rode draad doorheen de recente berichtgeving van BRUZZ over de Belliardstraat is de discussie over het aantal rijstroken en de komst van een fietspad. In 2019 werd immers beslist dat een van de toen vijf (!) rijstroken van de Belliardstraat zou opgelofferd worden ten voordele van fietspaden.

“Er is een grote vraag naar meer fietsinfrastructuur in dat deel van de stad,” zei toenmalig minister van Mobiliteit Pascal Smet (SP.A) er toen over tegen BRUZZ. “Je ziet dat bijvoorbeeld aan het aantal fietsen op de Wetstraat, waar de fietspaden praktisch verzadigd zijn.” Die Wetstraat had inderdaad al in 2003 een fietspad gekregen. Het was dus niet onlogisch logisch dat de Belliardstraat, 16 jaar later weliswaar, zou volgen. “We gaan nu meteen tot de actie over omdat er niet meteen een project is voor een grondige heraanleg van de Belliardstraat. Daarvoor is het wachten op de renovatiewerken aan de Belliardtunnel, ” liet Mathias Dobbels, woordvoerder van de minister, toen door BRUZZ optekenen.Op termijn, voegde hij er nog aan toe, is de minister voorstander van een Wet- en Belliardstraat met slechts drie rijstroken voor het autoverkeer om op die manier ook de bijzonder smalle voetpaden breder te kunnen maken.

In juni 2021 volgde dan het idee om het aantal rijstroken verder te reduceren van vier naar drie. De beslissing om van vijf naar vier rijstroken te gaan kwam er kort voor de verkiezingen van 2019. Het ging toen om een testfase. Uit de evaluatie van 2021 blijkt bleek echter dat de huidige indeling beter kon en moest. De fietspaden die aan beide kanten van de Belliardstraat werden aangelegd waren nog te smal, en ook voor voetgangers moest er meer ruimte komen. De Brusselse regering wilde de straat bovendien ook leefbaarder maken met een rij bomen, waarvoor uiteraard ook plaats nodig is.

De huidige situatie met vier autorijstroken was het resultaat van een test zonder bouwvergunning. Dat betekende dat de Belliardstraat nu, na twee jaar, in principe opnieuw ingericht zou moeten worden met vijf rijstroken en zonder fietspaden. Een tegenstrijdige zet als de straat uiteindelijk naar drie rijstroken moet dus.

Tijdens de krokusvakantie van 2022 werd er gewerkt aan die nieuwe omvorming van de Belliardstraat naar drie rijstroken met bredere fietspaden. Opnieuw ging het om een testopstelling die moest toelaten om de impact op de autodoorstroming te testen. Automobilistenorganisatie Touring reageerde toen negatief op de plannen: "Het kan niet de bedoeling zijn dat het verkeer blokkeert door een rijstrook te schrappen. We houden ons hart vast voor de Kleine Ring, want daar kunnen langere files ontstaan", vertelde Twoordvoerder Danny Smagghe toen aan BRUZZ. "Alles zal afhangen van hoe de verkeerslichten op elkaar worden afgestemd, maar een rijstrook schrappen op een hoofdweg vinden we nooit een goed idee." De Fietsersbond was toen, niet verwonderlijk, wél tevreden met de beslissing. Ook aan Montgomery maakte een rijstrook op datzelfde moment plaats voor een fietsstrook.

Uiteindelijk werd heel recent, eind augustus 2022, toch beslist de vier autorijstroken te behouden, maar de fietspaden ter compenstatie wel te heraanleggen. Dat het plan voor de drie rijstroken het niet haalde, gebeurde op vraag van de Stad Brussel, die vreesde dat de combinatie van een smallere Belliardstraat en het nieuwe circulatieplan in de Stad Brussel tot een verkeersinfarct zou leiden. Mobiliteitsminister Elke Van den Brandt (Groen) en administratie Brussel Mobiliteit benadrukten wel meteen dat het wel degelijk de bedoeling blijft om op termijn naar drie rijstroken te gaan. "We plannen vandaag ook zo dat we zonder veel kosten naar drie rijstroken kunnen gaan," voegde Inge Paemen van Brussel Mobiliteit er deze zomer nog, na een vraag van BRUZZ, aan toe.

Volgens het nu goedgekeurde plan zullen er dus wel nieuwe trottoirs komen, en de voorlopige fietspaden zullen beter worden ingericht. De betonblokken, die je nog op de foto van deze zomer ziet, zullen verdwijnen en de fietspaden zullen ook de karakteristieke okerkleur die het Gewest gebruikt krijgen. Ook werd beslist dat de fietspaden, na de heraanleg, ongeveer 15 centimeter hoger zullen liggen dan de rijweg voor auto's.

Het Leopoldpark met haar vijvers, bomen, grasveldjes en banken vlakbij zorgt gelukkig voor wat ademruimte in deze Leopoldwijk. In april 2022 zorgde een Nijlgans met haar acht kuikens uit het park nog voor wat animo door doodleuk de Belliardstraat op te wandelen. De politie legde prompt het drukke verkeer stil en begeleidde de familie naar het veiligere voetpad.

Wanneer we de foto's uit 1988 en vandaag vergelijken, lijkt het alsof de werfwagens van NV Willems uit Balen in 1988 en die van Govaerts Transport uit Turnhout elkaar afgelost hebben. De Europese wijk blijft dan ook een plek waar voortdurend gebouwd wordt. In de Belliardstraat zelf gebeurt dat zonder veel aandacht voor de voorbijganger, maar wat verderop, in het Leopoldpark met het Huis van de Europese Geschiedenis en de transformatie van het Jean Reyplein aan de overkant uit 2001, zijn die veranderingen veel voelbaarder. De Belgische liberaal Jean Rey was van 1967 tot 1970 voorzitter van de Europese Commissie. In de Leopoldwijk is Europa nooit veraf. En gelukkig kan je via de Luxemburgstraat, het Luxemburgplein en de voetgangerszone aan het Europees parlement veilig en comfortabel tot aan het Leopoldpark en het Jubelpark geraken. Het contrast kan niet groter zijn.