De maakbare stad: het Liedtsplein

Brussel verandert elke dag, en vaak kunnen we ons al snel niet meer herinneren hoe een plek er vroeger nu weer uitzag. Over het Liedtsplein wordt al vele jaren bericht als probleembuurt. Door de tramsporen voelt deze plek niet aan als een plein, maar meer als een aaneenschakeling van restruimtes. Dat zal voor een stuk zo blijven, al is er ook beterschap op komst.

Laten we positief beginnen met een achtergrondverhaal dat de MIVB bracht in oktober 2020, en waarover ook BRUZZ berichtte. Aanleiding waren de toen pas begonnen voorbereidende werken in het kader van de toekomstige metrolijn 3, die onder de dichtbevolkte wijken van Schaarbeek en Evere door zal lopen.

De MIVB onthulde toen dat het technisch lokaal tussen de Paleizenstraat en Gaillaitstraat er zich tot voor kort in een oude schuilkelder uit 1941 bevond. In dat elektrisch onderstation leverden installaties stroom voor zowel woningen als het tramnet van de wijk en die installaties moesten toen, eind 2020, gemoderniseerd worden.

De technische ruimte (en dus de oude schuilkelder) bevond zich echter precies op de plaats waar het nieuwe metrostation Liedts moet komen. De installaties moesten dus niet alleen gemoderniseerd worden, maar moesten ook verhuizen. Hiervoor moesten zes bomen gekapt worden.

Maar die schuilkelder ligt niet toevallig daar.

Vanaf het einde van de 19e eeuw vestigden zich verschillende winkels, cafés en vergaderzalen van politieke verenigingen en kunstorganisaties op het Liedtsplein. Als entertainment voor de voorbijgangers werden er op zon- en feestdagen concertjes georganiseerd op een demonteerbare kiosk. In 1912 beslisten de gemeentelijke instanties om deze te vervangen en in het midden van het plein een vaste kiosk te laten bouwen. De plannen werden gerealiseerd door de gemeentelijke architect Adolphe Paillet, de metalen structuur werd ontworpen in art-nouveaustijl en de koepel bovenop de kiosk verwees naar die van de nabijgelegen Sint-Mariakerk.

Kiosk

Het platform van de kiosk was bedoeld om orkesten te laten optreden en de kelder bood plaats aan een wachtruimte voor tramgebruikers, een lokaal voor de bestuurders, een politie-hulppost, een krantenwinkel, urinoirs voor heren en toiletten voor dames.

Jacques Albert, een gemeenteraadslid van de oppositie, verzette zich hevig tegen die laatste twee voorzieningen. Hij vond het van een slechte smaak getuigen dat mensen gebruik konden maken van de urinoirs en toiletten beneden terwijl er boven een concert aan de gang was. Hij noemde de nieuwe kiosk een "muzikaal urinoir".

In 1925 kreeg ook het Josaphatpark, een eindje verderop, een muziekkiosk. Vanaf toen concentreerde het zondagse entertainment in Schaarbeek zich daarrond en trokken de fanfares weg van het Liedtsplein. Alleen de voorzieningen in de kelder bewezen nog enige tijd hun nut.

Aan het begin van WOII, in 1941, werd beslist om de schuilkelder waarover we het hierboven al hadden, te bouwen in de kelder van de kiosk. De kiosk zelf werd volledig verwoest, waarschijnlijk aan het einde van de jaren 1940 of aan het begin van de jaren 1950.

Driehoek

Het Liedtsplein heeft de vorm van een driehoek. Het plein bevindt zich op de Paleizenstraat, die het Kasteel van Laken met het Koninklijk Paleis verbindt, en werd genoemd naar de liberale politicus Charles Liedts (1802-1878.) Liedts was gouverneur van de provincies Henegouwen en Brabant geweest, maar ook minister van Binnenlandse Zaken in het unionistich-liberaal kabinet Joseph Lebeau en minister van Financiën onder Henri de Brouckère.

Openbaar vervoer

Het Liedtsplein is belangrijk voor het openbaar vervoer in Schaarbeek. Tramlijnen 25,32 en 55 hebben er een halte en metrolijn 3 krijgt er dus ook een halte. De tramsporen, deels in eigen bedding, van de Paleizenstraat, de Koninginnelaan en de Gallaitstraat zijn bepalend voor deze plek. De tram maakt dan ook nog eens de bocht van Gallaitstraat naar Koninginnelaan rond de snackbars BBQ Chik'n en een telg uit de Turkse fastfoodketen TAD Emirdağ köftecisi. Daarnaast ook een filiaal van Money International, gespecialiseerd in geldtransacties naar de thuislanden van wie hier woont. Door de tramsporen voelt deze plek niet aan als een plein, maar meer als een aaneenschakeling van restruimtes.

Sinds 1964 trokken uit Emirdağ, een bergstadje in het hart van Anatolië, duizenden Turkse migranten naar België om er in de mijnen, voor de Brusselse metro of in de bouw te komen werken. Dat laat zich vandaag, meer dan vijftig jaar later, in deze wijk nog steeds voelen in de namen van kruideniers, theehuizen en snackbars. Hier leven Turkse roots. Steven Van Garsse trok in in de zomer van 2014 voor Brussel Deze Week (de voorloper van BRUZZ magazine) voor een reportage naar Emirdağ. De historicus Ahmet Urfalı bevestigde in die reportage de sterke band tussen Emirdağ en Brussel: “Er zijn 320.000 Emirdağli. Een kleine helft is naar de grootstad Eskişehir getrokken en de andere kleine helft leeft in de diaspora, veelal in Brussel en Gent. De rest is in Emirdağ gebleven."

Vandaag komt het Liedtsplein vooral negatief in het nieuws. VRT-journalist Stef Meerbergen woont aan het Liedtsplein en legde, in september 2022 in het BRUZZ-programma A La Carte, nog de vinger op de wonde: "Wanneer de openbare ruimte geen respect afdwingt, zoals de vuile buurten van het Noord- en het Zuidstation, heeft ook de overheid boter op het hoofd." Hij heeft natuurlijk gelijk wat die stationsbuurten betreft,en het Liedtsplein hoort daarbij.

Dat er een probleem is, wordt door niemand ontkend. In april 2022 bevestigde minister-president Rudi Vervoort (PS) in de commissie Binnenlandse Zaken nog dat de gemeente Schaarbeek snel zal starten met haar eerste multidisciplinaire LISA-antenne waar burgers met complexere vragen op één adres terecht moeten kunnen bij politie, preventiedienst en gemeenteambtenaren. In een later stadium worden mogelijk ook de dienst netheid betrokken, net als sekswerk-verenigingen als Utsopi of Espace P. Het Brussels Gewest moet normaal gezien snel groen licht geven voor een subsidie, waarna enkele stedenbouwkundige aanpassingen aan het gebouw kunnen gebeuren.

"Het is de bedoeling dat het gebouw er niet meer zal uitzien als een politiegebouw," zegt Alice Dobrynine, politiek raadgeefster voor burgemeester Cécile Jodogne (Défi). "Ook streeft de gemeente ernaar om de benedenverdieping toegankelijker te maken zodat er bijvoorbeeld wijkvergaderingen kunnen plaatsvinden." Die aanpassingen zouden in de loop van 2023 moeten gebeuren.

"Multidisciplinair werken is echt de toekomst," verklaarde korpschef Olivier Slosse van de politiezone Noord toen ook voor de microfoon van BRUZZ: "Hulpverlening moet in de eerste plaats toegankelijk zijn. Het is niet aan de burger om uit te zoeken bij wie hij terecht kan voor alles" voegde hij er nog aan toe.

Eind juli 2021 liep de 26-jarige Mounir naakt en onder invloed van verdovende middelen rond vlakbij het Liedtsplein. Tijdens de politieinterventie die daarop volgde beschadigde hij de politiewagen, kreeg een hartstilstand, werd in de ambulance gereanimeerd, maar stierf een dag later dan toch in het ziekenhuis.

"Ik geloof niks van de officiële uitleg" verklaarde een vriend van Mounir anoniem aan BRUZZ. "Wat er precies is gebeurd, weten we niet", vertelde zijn familie aan BRUZZ, "maar een hartstilstand op 26-jarige leeftijd? Terwijl hij kerngezond was? Maak dat iemand anders wijs." De daaropvolgende dagen bleef de sfeer grimmig en was het vertrouwen in politie en hulpdiensten ver te zoeken.

Dit incident en de dood van Mounir zijn er eentje in een lange rij. Op 14 augustus 2020 probeerde de politie op het Liedtsplein een verkeerscontrole uit te voeren toen de agenten belaagd werden door een minderjarige die zich enkele dagen voordien ook al had laten opmerken tijdens rellen op het strand in Blankenberge. Toen de agenten daarop die minderjarige wilden identificeren, verzette die zich en zette hij de omstaanders aan tot rellen. Eerder dat jaar, in april 2020, meldde het parket dat een of meerdere onbekenden het vuur hadden geopend op een café ter hoogte van het Liedtsplein. Niemand raakte toen gewond. Nog eerder dat jaar, begin januari 2020, raakten vijf à tien mensen met elkaar slaags op het Liedtsplein. "De oorzaak van deze vechtpartij is nog niet duidelijk", verklaarde woordvoerster Audrey Dereymaeker van de politiezone Brussel-Noord toen aan BRUZZ.

De opeenvolging van dit soort incidenten, vaak zonder duidelijke aanleiding, maken van het Liedtsplein een buurt die veel mensen wellicht liever mijden. In de zomer van 2019 werd een totaalverbod op alcohol afgekondigd in het Schaarbeekse deel van de Brabantwijk. Dat werd later ook nog verlengd tot 31 januari 2020. Enkel op terrassen van cafés of restaurants was het nog toegelaten.

De politiezone Noord verklaarde toen aan BRUZZ dat het aantal meldingen van slagen en verwondingen in de maanden juli, augustus en september 2019 met 47 procent was afgenomen in die zone, dit ten opzichte van dezelfde periode in 2018. "In de eerste negen maanden van 2019 daalde het aantal diefstallen met geweld daarnaast met 7,3 procent tegenover diezelfde tijdsspanne in het jaar ervoor", voegde de politiewoordvoerster er nog voor BRUZZ aan toe. De gemeente Sint-Joost voerde voor haar deel van de Brabantwijk overigens ook een 24-uursverbod in.

Het Liedtsplein heeft ook een zeer slechte reputatie op vlak van verkeersveiligheid. In maart 2018 reed een vrachtwagen een vrouw van 86 dood toen ze overstak op een op een zebrapad. Diezelfde maand nog interpelleerde het burgercollectief 1030/0 de gemeenteraad: "We vragen structurele ingrepen. We willen dat in 70 procent van de gemeente een snelheidsbeperking van 30 km per uur geldt." Het collectief organiseerde toen ook een wake voor het slachtoffer met kaarsen en witte rozen.

In 2021 vernieuwde de MIVB al de tramsporen in de Koninginnelaan. Brussel Mobiliteit staat in voor de afwerking van de omliggende openbare ruimte. Reissnelheid en regelmaat van de trams, voornamelijk de lijnen 62 en 93, werden hiermee verbeterd. De spoorwerken op het Liedtsplein zelf gingen meteen na de werken aan de Koninginnelaan van start en zullen duren tot eind oktober 2022. Aansluitend worden nog tot eind december 2022 de voetpaden opnieuw aangelegd, zo bevestigde MIVB-woordvoerdster An Van hamme bij de research voor dit artikel. Als deze werken eind dit jaar allemaal afgerond zullen zijn, mag er dus gesproken worden van een totale makeover. De tramhaltes werden tijdens de spoorwerken al eerder verplaatst naar de Koninginnelaan, weg van het Liedtsplein. De verkeerssituatie zal na de werken hetzelfde blijven.

Blauwgele panelen

Wie vandaag op het Liedtsplein rondwandelt ziet dus vooral een grote werf, afgescheiden door de gekende blauwgele panelen in de kleuren van het Brussels Gewest. Voetgangers manoeuvreren daartussen. Een klagende middenstand hebben we hierover nog niet gehoord. Mogelijk hopen zij vooral op beterschap na de heraanleg. De simulatiebeelden tonen dat de veranderingen er ook komen en brengen inderdaad hoop op beterschap, maar de problemen op het Liedtsplein zijn natuurlijk niet enkel stedenbouwkundig op te lossen.

Openbare dronkenschap, daklozen, haveloze mensen, transmigranten en dealers hangen hier de hele dag rond tussen de buurtbewoners, pendelaars en klanten van sekswerkers. De nabijgelegen Brabantwijk is dé wijk waar drugs en het medicijn lyrica een reëel probleem zijn zo bleek ook uit het recente BRUZZ-dossier "Dealen met drugs." Het maakt van het Liedtsplein al decennia lang een vreemde plek waar je het gevoel besluipt dat je altijd op je hoede moet zijn. Het plein is veel te lang aan haar lot overgelaten en daardoor gedegenereerd. Het kan alleen maar beter gaan na de heraanleg, maar hoe maakbaar het Liedtsplein is, zal nog moeten blijken.