De Marchantbrug over het kanaal: van kapotte brug naar de stad van morgen

Zeven jaar al rijden er geen auto's meer over de defecte Marchantbrug in Anderlecht. Die kon daardoor uitgroeien tot een ontmoetingsplek voor de buurt en de stad. Maar wat nu? Twaalf architectuurstudenten bedachten elk hun eigen oplossing, die meteen ook een blik biedt op de stad van morgen. BRUZZ en BX1 organiseren dan weer een televisiedebat op de brug. “Hier ontstaat veel te geruisloos een nieuwe stad.”

We schrijven 2014 als de Pierre Marchantbrug dichtgaat voor het autoverkeer, wegens onstabiel. Anno 2022 ligt de constructie er nog even bouwvallig bij. Toch is er gaandeweg iets veranderd op de brug: buurtbewoners begonnen de plek te gebruiken als ontmoetingsplek, barbecuelocatie, hengelaarsbasis en speelplein. Het uitzicht over het kanaal is er dan ook magistraal. Er ontstond een burgervereniging, Sur Le Pont. En toen openluchtzwembad Flow zich afgelopen zomer ook nog tegen de brug ging vlijen, wist heel Brussel het kapotte bouwwerk plots liggen.

De Pierre Marchantbrug – uit 1936 – is niet zomaar een brug over het kanaal. Ze ligt ook op de plek waar de stad vandaag het snelst groeit: het Biestebroekdok, dat deze jaren tienduizend nieuwe inwoners verwacht, in woningen die deels nog moeten gebouwd worden. De wijk is een mengsel van old-school Brusselse stedenbouw – vastgoedpromotoren geven er het tempo aan – en verwoede pogingen van het Gewest om de wijk toch nog wat op een moderne en duurzame leest te schoeien. Zo kwam er uiteindelijk toch nog een park vlak bij de Marchantbrug.

Over de brug zelf was aanvankelijk geen discussie. Die zou vervangen worden door een nieuw exemplaar, mét autoverkeer. Brussel Mobiliteit heeft daar ook al plannen voor, die verder borduren op de overheersende overtuiging van 2014: dat de brug een onmisbare schakel is in het autoverkeer en dat een autovrije oplossing een volledig verkeersinfarct zou betekenen. De verwachte autochaos op de omliggende wegen bleef echter uit. Vandaag gaan dan ook steeds meer stemmen op om auto's vooral te bannen. Aangezien er nog geen bouwvergunning is, kan het ook nog die kant uit. De bal ligt vandaag bij stedenbouwadministratie Urban, die binnenkort met een effectenstudie naar buiten moet komen.

De unieke ligging van de brug en de nieuwe invulling waren voor Annekatrien Verdickt reden genoeg om haar architectuurstudenten aan het werk te zetten. Verdickt is vooral bekend als voortrekker van burgerbeweging Filter Café Filtré, die ijvert voor schone lucht, maar van beroep is ze architecte en gastprofessor aan de UGent. Aan haar masterstudenten vroeg ze niet enkel om een nieuwe brug te bouwen, maar ook de omgeving te bekijken en het geheel in te passen in de hedendaagse uitdagingen van Brussel en de wijk.

Van de studenten verwacht Verdickt concrete perspectieven voor de toekomst. Maar tegelijk wil ze ook het debat aanzwengelen over de toekomst van de plek. De brug wordt dan ook het decor van een televisiedebat georganiseerd door BRUZZ en onze Franstalige evenknie BX1. “Dit wordt de verbinding tussen oud en nieuw Anderlecht,” zegt Verdickt. “Maar het is ook een plek waar een beetje geruisloos een hele nieuwe stad ontstaat, zonder dat daar echt discussie over is. Niet over de openbare ruimte, maar ook niet over de productieve functie die hier steeds verder uitgehold wordt. De promotoren willen hier vooral woningen en kantoren bouwen, omdat dat meer geld opbrengt. Maar zo dreig je voor altijd de mogelijkheid te verliezen om het kanaal te gebruiken voor duurzame stadslogistiek.”

Dat gebrek aan transparantie gaat ver, ondervond Verdickt. “De studenten hebben hemel en aarde bewogen, gewoon om van de promotoren en het Gewest de plannen te krijgen van wat er nu eigenlijk zal gebouwd worden langs het Biestebroekdok. Ze hebben die uiteindelijk niet gekregen. Hoe kan zoiets?”

Ontdek hieronder zes voorstellen van de masterstudenten architectuur voor de defecte Marchantbrug.

• 'Brussel verdient geen brug'

Jona Van Eetvelde

Veruit de meest radicale keuze voor de brug komt van de hand van Jona Van Eetvelde. Die vertrekt bij de vaststelling dat het Brussels Gewest de grootste moeite heeft om bruggen te onderhouden. Een oplossing is dan ook om de Marchantbrug gewoon af te breken, concludeert de student, die de brokstukken van de brug meteen ter plaatse hergebruikt.

De betonblokken worden zo verdeeld in een brokkenlandschap aan de oever, waar de ontwerper ook de huidige picknickbanken van de brug in integreert. Op het kanaal verrijst dan weer een nieuw kunstmatig eiland. Het staal en de tegels van de brug worden erin verwerkt op een manier die ook leefruimte voor bijen creëert. En de balustrade, die dient als basismateriaal voor een nieuw gympark langs de oever van het brugloze kanaal.

• 'Promenade van Dapperheidsplein tot nieuwe wijk'

Tuur Vandromme

“Waarom niet wat breder kijken?” moet Tuur Vandromme gedacht hebben. De student tekende een groene wandelpromenade die begint aan het Dapperheidsplein in het hart van Anderlecht en helemaal tot aan de Tweestationsstraat reikt. Het ontwerp creëert zo

een voetgangerszone van een kilometer lang, iets langer nog dan de piétonnier op de Anspachlaan. Vooral in het stuk dichter bij het kanaal wordt die wandelroute een brede openbare ruimte voor iedereen. De promenade verbindt oud en nieuw Anderlecht en krijgt in de zone rond de brug ook nieuwe functies die er een levende plek van moeten maken: horeca, een buurtcentrum, een school en winkels. Hoe de brug zelf er zal uitzien, wordt minder duidelijk in dit ontwerp.

• 'Ontmoeting, landbouw en daklozen'

Esmée Maluta

Een brug op drie niveaus met heel verschillende functies. Onderaan domineren ontmoetingsplekken voor cultuur of sport en is er ook sanitair. In het tussenniveau is gedacht aan de daklozen, die ook vandaag al onder de brug leven: ze krijgen er plekken die ze zichzelf kunnen toe-eigenen. De bovenzijde ten slotte biedt een wandel- en fietspromenade, fruitbomen en moestuintjes. De traphal klimt nog een stukje hoger dan dit niveau en wordt zo een uitzichtpunt.

• 'Slinger over een nieuw water- en groenlandschap'

Viara Ilieva & Tim Veryser

De bescheiden brug van vandaag wordt hier vervangen door een lang en slingerend viaduct. Dat kronkelt niet enkel boven het kanaal, maar evengoed boven het nieuwe groene landschap dat naar de Grondelswijk en Kuregem leidt. Onder dat viaduct ontstaan steeds weer boogvormige doorgangen, die nu eens plaats bieden voor vegetatie en wandelaars, dan weer aan een nieuwe waterloop die de groene ruimte doorkruist. Die waterloop wordt afgetakt aan het kanaal en verbonden met de Zenne, die vandaag wat verderop tussen de sporenbundels stroomt. Het water en het uitgesproken groene landschap dragen op die manier bij tot de noodzakelijke afkoeling van de stad. De brug en haar slingerende verlengstuk blijven autovrij en naast de brug ontstaat ook een amfitheater.

• 'Daar is het openluchtzwembad'

Arne De Ridder

“Is er dan echt geen zwembad bij?” horen we u al wanhopig vragen. Tuurlijk wel. Dit ontwerp snijdt als het ware een stuk van de brug af. Waar de brug deels verdwijnt komt een uit de kluiten gewassen openluchtzwembad. De verbindingsfunctie van de brug wordt daarbij behouden: een cirkelvormig pad leidt op een langzame manier naar de zijde met het nieuwe meer.

De harde en strenge oevers van het kanaal wijken in dit ontwerp ook voor een natuurlijke en grillige oever, die de plek aantrekkelijker moet maken. De roeiclub, die vandaag ter hoogte van de sluis van Anderlecht zit, verhuist naar de Marchantbrug.

• 'Hangende markthal uit hout'

Jarne Geenens

De 'Wood 'N Food Bridge is volledig uit hout opgetrokken. Op het benedenniveau bevindt zich een voetgangersdoorgang met aan weerszijde verkoopruimtes voor lokale voeding. Op die manier ontstaat daar een plek van ontmoeting en vertraging. Het hoger niveau wordt het terras van Anderlecht, een plek om te vertoeven, met zicht over het kanaal. Dwars door de houten brug groeien bomen.

Ontdek alle projecten van de studenten op fcfatelier.be

• Het beeld van de Marchantbrug volgens Filter Café Filtré

"Dit toekomstbeeld wil geen totaaloplossing bieden en wil zich ook niet opwerpen als de enige, beste oplossing. Het beeld is een vertaling van de observaties op de brug en hoe de bewoners de brug vandaag gebruiken. Ook de ideeën uit een workshop zijn meegenomen om het debat over de toekomst van de brug te openen."

"Het beeld toont een plek om even stil te staan, een boek te lezen, te turen in de verte, te schaken, te picknicken,... Maar doet ook dienst als efficiënte fietsverbindingsas. Door het brugdek te plooien wordt de huidige opstelling, waarbij de banken aan de kant staan en de centrale zone vrij blijft voor het sneller verkeer, vormgegeven. Het onderliggend fietspad aan de westoever dat vandaag gevaarlijk smal is – en waar je luid moet roepen om te vermijden dat je plots geconfronteerd wordt met een tegenligger – wordt verbreed."

"Aan de andere zijde wordt gepoogd om de oevers alvast voor fauna en flora door te trekken langsheen het water. Een directe verbinding van de bovenzijde van de brug met de lager gelegen groene oevers wordt gesuggereerd met brede trappen."

Ontdek alle studentenprojecten, het project van het Gewest, de verzamelde uitspraken rond de toekomst van de brug, het beeld van Filter Café Filtré Atelier, de geschiedenis van de brug, een eigenzinnig gedicht van Alex Deforce, enz. in het speciaal daartoe ontwikkeld krantje.