BIG CITY. Bestaan er nog veel oude muurreclames in Brussel?

Tot voor enkele jaren prijkte aan de Steenkoolkaai een opvallende reclamemuur voor Zanussi, het Italiaanse merk voor huishoudtoestellen. Een foto van Stephan Vanfleteren tijdens Winterpret 2016 maakte de muurschildering extra iconisch. Nog meer faam kreeg de muur toen een street artist de letters 'Z-A-N-U-S-S-I' bewerkte tot 'A-N-U-S', en het beeld van een gigantische kringspier voorzag. Zanussi en z'n derrière verdwenen in 2017 achter nieuwbouwappartementen van vastgoedgigant Bouygues Immobilier en ook naar andere oude muurreclame in olieverf is het nu goed zoeken.

Geschilderde muurreclame ontstaat halverwege de negentiende eeuw in een context van demografische groei, industrialisering en de opkomst van massaconsumptie. Nieuwe, grotere winkels als Au Bon Marché (geopend in 1845 in Brussel) en de Innovation (sinds 1902 in Brussel) wilden klanten van buiten hun wijk aantrekken. Daarvoor was er reclame nodig, en die was het liefst zo groot mogelijk. Zijgevels van gebouwen vormden het ideale canvas. Die kwamen onder meer bloot te liggen na de aanleg van grote boulevards, zoals de centrale lanen na de overkapping van de Zenne vanaf 1867.

De eerste muurreclames lieten letterlijk weinig aan de verbeelding over: een schoenmaker maakte reclame door een schoen af te beelden, een slotenmaker liet een grote sleutel schilderen. Pas in de jaren 1920 ontstaan logo's die passanten in één oogopslag moesten associëren met een product: het mannetje van Spa, de gemaskerde heer van Sandeman of de zwierige letters van Campari. Veel drankmerken sierden de gevels, maar evengoed zag je de logo's van huishoudmerken, of reclame uit de autosector.

Eén ding bleef onveranderd: muurreclame zag er altijd eenvoudig uit. Oorspronkelijk was dat omdat niet iedereen even goed kon lezen of schrijven, later kwam dat vooral doordat passagiers van auto's, trams of treinen de reclame snel passeerden en die dus ook in één oogopslag moesten kunnen vatten.

Onderweg in het vooroorlogse Brussel kon je zo op ontelbaar veel gevels geschilderde reclame spotten. Al was niet iedereen even opgezet met al die reclame in het straatbeeld. “De lepra van onze wegen,” noemden sommigen ze. Daarom legde de overheid regels en belastingen op. Huiseigenaars, die hun muren verhuurden voor reclame en er een aardige som geld voor kregen, moesten de boodschap in theorie laten overschilderen na het verstrijken van de huurperiode. Maar dat gebeurde vaak niet, waardoor je tot op vandaag nog oude muurreclames terugvindt in de stad. Al moet je er goed naar zoeken. Veel muurschilderingen verdwenen na de Tweede Wereldoorlog. De economie lag toen stil, reclame was niet aan de orde en na de oorlog waren affiches populairder.

Het aantal oude muurreclames in Brussel is vandaag op één hand te tellen. Slechts drie beschermde muurreclames telt het gewest: twee op eenzelfde muur in de Georges Henrilaan in Sint-Lambrechts-Woluwe en een in de Walkiersstraat in Evere.

Meer weten? Lees het in De la pub plein les murs. Peintures murales et enseignes commerciales van Emmanuel Collet, Christian Joosten, Denis Paquet, Isabelle Parmentier en Vincent Vincke.

• VOLGENDE KEER Wat is er typisch Brussels aan een 'cul-de-sac'?