BIG CITY. Hoe zag de buurt eruit waarop Het Rijksadministratief Centrum gebouwd is?

Aan de Congreskolom en het graf van de onbekende soldaat worden momenteel nieuwe woningen gebouwd. 'Kom hier wonen met een prachtig uitzicht over de stad' staat te lezen op de grote borden aan de werf. Tussen de Pachecolaan en het platform achter het Congresplein is er inderdaad een aanzienlijk hoogteverschil. Al werd dat uitzicht vroeger op een heel andere wijze benut. En ja hoor, ook dit kan toegevoegd worden aan het lijstje 'Brusselse architecturale parels en wijken die verdwenen in de jaren 1960'.

Toen de tweede stadsomwalling de stad nog omringde, was de wijk ten oosten van de Sint-Michiels- en Sint-Goedelekathedraal een vrij landelijk stadsdeel. Er stond een klooster met een gigantische tuin, dat later werd omgebouwd tot een weeshuis. Maar toen de stadsomwalling begin negentiende eeuw afgebroken werd, ontstonden er nieuwe mogelijkheden om de stad anders in te richten.

Van het koninklijk paleis tot aan de Sint-Mariakerk in Schaarbeek werd de Koningsstraat aangelegd. De aanleg van die straat markeerde nog duidelijker het verschil tussen de boven- en de benedenstad en creëerde mooie uitkijkpunten. Zo ook op de plek waar nu het Congresplein ligt. Door de oprukkende verstedelijking kwamen er in het lagergelegen gedeelte steeds meer huizen en kreeg dat stadsdeel door zijn ligging de naam Bas-Fonds. Het was een volkse woonwijk met verschillende estaminets en kleine handelszaken. Door de wijk kronkelden kasseienstraatjes met smalle huizen.

Dat die plek veel potentieel had, viel ook het stadsbestuur op. Het kocht alle onbebouwde gronden in de Bas-Fonds op om het uitzicht te vrijwaren en het met een architecturale parel nog extra te benadrukken. Er werd een wedstrijd uitgeschreven en het winnende ontwerp kwam van de architect Jean-Pierre Cluysenaar. Hij had het idee om er een overdekte markt te bouwen voor de buurtbewoners met monumentale trappen aan beide kanten, die een verbinding maakten naar de bovenstad. Bovenop de Parkmarkt kwam een plein met een panoramisch uitzicht. Dat Panorama­plein werd ontworpen door een andere bekende architect die iets verderop zijn stempel drukte: Joseph Poelaert. De architect die het Justitiepaleis ontwierp, plande daar een monument ter ere van het ontstaan van België, de Congreskolom, geflankeerd door twee mooie gebouwen.

Bouwwoede

De volkswijk kreeg een eerste klap met de bouw van de noord-zuidverbinding. De tunnel tussen Brussel-­Noord en Brussel-­Centraal liep recht door Bas-Fonds. Verschillende woningen werden onteigend en een deel van de wijk lag jarenlang open, want de bouw van de noord-zuidverbinding liep vertraging op door beide wereldoorlogen. Toen de tunnel eindelijk afgewerkt was, was er bovengronds een gigantische open vlakte ontstaan.

Onder meer daarom kwam dit stadsdeel in aanmerking voor een nieuw, gigantisch bouwproject. In de nasleep van Expo 58 stond de modernisering van verschillende stadsdelen op de agenda. Men wilde alle federale overheidsinstellingen groeperen op één plek. De site van de Bas-Fonds kwam in aanmerking door haar ligging, vlak bij de politieke instellingen en de spoorverbinding.

Het Rijksadministratief Centrum moest kantoorruimte bieden aan duizenden ambtenaren. Het ontwerp voorzag hiervoor in verschillende gebouwen, waaronder een hoogbouw: de Financietoren. Even ondenkbaar als de afbraak van een groot deel van de volkse Noordwijk iets verderop, moest Bas-Fonds zo goed als volledig wijken voor dit bouwproject. Ook de overdekte markt moest eraan geloven. Het gebouw was door de jaren heen een opslagplaats van de Munt geworden in de ene vleugel en een opvangplaats voor daklozen in de andere. Na de afbraak kwam er een gigantische parkeergarage, zodat de ambtenaren tot aan de voet van hun bureauplek konden rijden.

Een woonwijk werd een administratief centrum, een overdekte markt een parkeergarage en een panoramaplein over de stad een grijze lege vlakte. Hoewel de gebouwen nu niet meer weg te denken zijn, doen de oude foto's nadenken over de wilde impact die modernisering kan hebben op een stad.

• VOLGENDE KEER: Is de lucht uit de verbrandingsoven van de witte vuilniszakken schadelijk?

BIG CITY: stel zelf je vraag

Elke week gaat BRUZZ met Big City op zoek naar antwoorden op jouw vragen over Brussel. Vragen allerhande over jouw stad stel je online aan de redactie.

De vraag met de meeste voorkeuren wordt onderzocht en beantwoord.

Ook een vraag over Brussel? Zet onze journalisten aan het werk en stel je vraag via het formulier.

> Meer over Big City

Welke vraag wil jij graag beantwoord zien?