Reconstructie (2): rolluiken maken slachtoffers

Begin juni stierf een man van 33 in metrostation Rogier toen hij­ vast kwam te zitten in een rolluik.

“Deze man zal meetellen als straatdode.” De straathoekwerkers achter het collectief straatdoden, een organisatie die alle sterfgevallen in de Brusselse straten per jaar herdenkt, kenden de dertiger van Rwandese afkomst uit hun dagelijkse werk. De man lag op 3 juni vermoedelijk te slapen aan de ingang van metrostation Rogier, maar raakte gekneld in het ijzeren rolluik dat het station moest afsluiten. Zoals elke ochtend opende dat rolluik rond halfvijf. De man, bekend als dakloze, zat vast met zijn romp en overleefde dat ongeval niet.

“Zijn verhaal lijkt op dat van heel wat andere dak- en thuislozen. Zoals velen moest hij elke dag redelijk last minute op zoek naar een slaapplek,” zegt straathoekwerkster Claire Gilbert van vzw Diogenes. De naam van de overleden man wil ze niet delen, maar hij had een werkloosheidsuitkering, weet ze, en een referentieadres bij het OCMW. “Dat stond wel onder grote druk. Als hij eens ging slapen bij vrienden in een andere gemeente of verder in Vlaanderen, zoals in Aalst of Sint-­Niklaas, dreigde men zijn Brussels adres in te trekken. Daarom sliep hij soms in metrostations.”

Over het slachtoffer is na een goed half jaar nog altijd weinig geweten. Hij had vermoedelijk familie in België, zegt Gilbert, en hij sprak goed Nederlands na een jeugd in Vlaanderen. “Hij is op straat beland door een opeenvolging van factoren,” zegt Gilbert, waarover ze niet wil uitweiden. “Maar je zou hem niet herkennen als dakloos als je hem met ons op café zag. Hij verzorgde zich goed, was altijd uitermate vriendelijk en had veel vrienden en humor. Als we samen naar een woning gingen kijken, lachte hij dat hij de barbecue nadien zou organiseren.” Volgens Gilbert zou de man regelmatig hebben gesolliciteerd voor tijdelijke jobs in de horeca, bouwsector of supermarkten. “Maar zonder woning is het moeilijk om werk te vinden,” zegt ze.

In elk geval was deze Rwandese Belg niet de eerste Brusselaar die in een metrorolluik vast raakte. In de weken voordien maakten al drie andere personen een gelijkaardig ongeval mee. Zij kwamen er meestal ongedeerd van af. Zoals de man die op 19 maart rond 5 uur 's ochtends gekneld raakte in een rolluik aan metrostation Naamsepoort. De brandweer kwam hem bevrijden. Op 23 mei was het weer van dat. Om iets voor 5 uur 's ochtends raakte een man op een doordeweekse dinsdag vast met zijn been in het rolluik van halte Sint-Gillisvoorplein. Hij was zwaar onder invloed. Nog een week later, op 31 mei, moest de brandweer nog eens tussenbeide komen om halfvijf. Toen zat opnieuw een man vast met zijn been in het rolluik van een metrostation. Op 3 juni sloot de dakloze dertiger in Rogier het rijtje af, helaas bekocht hij het met zijn leven.

“Er is wel degelijk een onderzoek gevoerd naar alle vier de gebeurtenissen, maar de dossiers zijn geklasseerd,” meldt het Brusselse parket. Dat kan bijvoorbeeld door onvoldoende bewijs, aantoonbare dader of strafbare feiten. Het parket geeft verder geen toelichting, ook niet over het sterfgeval in Rogier. Geen van de vier slachtoffers of hun familie heeft zich burgerlijke partij gesteld. De MIVB of Brussel Mobiliteit, eigenaar van de metrostations, wordt dan ook niets aangewreven.
Naar een oorzaak van de incidenten was het eerst gissen, naar een gedeelde al helemaal. “We snappen er niets van,” gaf vervoersmaatschappij MIVB kort na de feiten toe. “Het was bizar, zo kort na elkaar en dan niet meer,” herinnert ook Walter Derieuw van de brandweer zich. Zelf heeft hij geen verdere info.

Oneigenlijk gebruik

Vandalisme, zegt de MIVB intussen duidelijk. “Het is gaat hier om oneigenlijk gebruik van de rolluiken, aangezien het de bedoeling was om de metro­stations binnen te dringen,” benadrukt woordvoerster An van Hamme. Die stations sluiten 's nachts tussen half 1 en 5 uur . Dat moet, want “metrostations zijn geen geschikte plek om mensen te laten overnachten,” zegt Van Hamme. Op de sporen hangt een elektriciteitsspanning van 900 Volt en 's nachts vinden er onderhoudswerken plaats. “Wij hebben dus ook geen klachten ontvangen over de rolluiken, aangezien het niet gaat om gebruik door reizigers,” besluit Van Hamme. Brussel Mobiliteit is de bewuste rolluiken aan het vervangen. De nieuwe exemplaren zou je niet meer zomaar kunnen forceren.

Sociale organisaties hebben er hun bedenkingen bij. “We spreken hier over een veel breder verhaal dan die vier personen. Want wat is iemands motivatie om zo'n risico te nemen en een rolluik te forceren?” zegt directeur Eric Husson van vzw Lama. Die werkt met drugsgebruikers en is betrokken bij het nieuwe subLINK-project van de Brusselse regering, dit jaar gelanceerd. De bedoeling is ook om thuislozen op het metronet naar gepaste hulp te leiden. “Die mensen zoeken niet zomaar onderdak of beschutting in een station, ze doen dat omdat er elders geen plaats is,” zegt Husson. Ondanks de nachtelijke sluiting zouden telkens nog zo'n 200 personen in de Brusselse metrostations overnachten, weet hij. Overdag verblijven op het hele net een 700-tal mensen. En niet alleen mensen zonder vast adres, zegt Husson. “Sommige drugs­gebruikers kiezen voor metro­stations omdat ze thuis hun familie willen beschermen, of uit schaamte.”

Voor alle duidelijkheid, in geen van de vier gevallen is momenteel een link met drugs bekend. De man die overleed was volgens de straathoekwerkers zelfs allesbehalve een gebruiker. “Ik vind het triest dat we die vraag moeten stellen,” zegt Claire Gilbert. “Deze man probeerde écht van straat te raken, hij heeft alleen geen juiste hulp gekregen. In zijn vriendengroep zijn de voorbije jaren meerdere personen gestorven, soms door ziekte, ongeluk of brand. De kwetsbare groep op straat groeit. Zij vragen zich af wie de volgende is.”