‘Zodra de bal aan het rollen gaat, is crackgebruik heel moeilijk in te dammen’

Bij het Europees drugsagentschap (EMCDDA) kijkt men niet op van de Brusselse crackproblematiek. De globale tendens toont dat drugs steeds prominenter aanwezig zijn in de maatschappij. Toch is crack in dat verhaal een moeilijk te bestrijden buitenbeentje. “Een wonderoplossing bestaat niet”, zegt drugsanalist Laurent Laniel.

'Drugs are everywhere, everything, everyone': de titel van het recentste jaarverslag van het Europees drugsagentschap EMCDDA liegt er niet om.

We hebben misschien “lichtjes overdreven”, geeft druganalist bij het agentschap Laurent Laniel toe vanuit zijn kantoor in Lissabon. “Maar we willen er vooral een boodschap mee verspreiden. Niet alleen is er een torenhoge drugsproductie en -trafiek, maar we willen ook wijzen op de veranderende context: onder meer de inflatie en de oorlog in Oekraïne zorgen voor meer angst en onzekerheid in de maatschappij, meer vatbaarheid voor drugs bij de bevolking en tegelijkertijd meer kansen voor drugscriminelen.”

Drugs spelen, zo wil het Europees drugsagentschap maar zeggen, een steeds zichtbaardere rol in de maatschappij. Niet het minst in ons land – getuige de recordvangsten in de Antwerpse haven of de politiebescherming voor minister van Justitie Vincent van Quickenborne, om maar een paar voorbeelden te noemen.

Waar de titel van het jaarverslag van het EMCDDA tegelijkertijd indirect naar refereert, zijn die mensen die in ijltempo de impact van drugs op hun eigen leefwereld hebben moeten ondervinden. Zoals de buurtbewoners van het Zuid- of Noordstation of van de door overlast geplaagde metrostations in Brussel die de gevolgen van de groeiende crackproblematiek ondergaan.

Crackproblematiek Genève

“Brussel staat daarin niet alleen”, duidt Laniel. “In sommige Duitse en Portugese steden en vooral in Genève in Zwitserland is ook sprake van een heuse crackepidemie.”

Eerder deze zomer besliste een centrum voor verslaafde gebruikers in de stationsbuurt van Genève bijvoorbeeld nog om crack te bannen, omdat de politie en hulpdiensten aan de lopende band opgebeld moesten worden als gevolg van crackgebruik.

Volgens Laniel gaat het in Genève vooral om dealers uit dezelfde netwerken als de mensen die in Parijs crack aan de man brengen. De Franse hoofdstad is wellicht de Europese stad waar de rookbare vorm van cocaïne – ruim een decennium geleden al – het snelst en het felst opkwam.

“Daar lijkt het probleem momenteel onder controle, maar de vraag is voor hoelang. ‘Crackkampen’ met tientallen gebruikers zijn er in de loop der jaren ontruimd nadat buurtbewoners op straat waren gekomen tegen de overlast. De politie heeft dan gebruikers op bussen gezet naar plekken in de Parijse periferie.”

“Door dat soort acties, in combinatie met schadebeperkende maatregelen, zijn er vandaag geen plekken meer met een hoge concentratie gebruikers die voor overlast zorgen zoals enkele jaren geleden wel het geval was”, vervolgt Laniel. “Maar het is niet omdat gebruikers minder zichtbaar zijn, dat er ook effectief minder gebruikt wordt. Integendeel.”

Parijs netwerk

Hoe crack zich in sneltempo een weg heeft gebaand in de Brusselse stationsbuurten, is ook voor Laniel een raadsel. Natuurlijk is er enerzijds de cocktail van onderliggende factoren zoals armoede, dak- en thuisloosheid, stedelijke verloedering en mentale problemen. Dat crack goedkoop is, past in het totaalplaatje.

“Anderzijds vraag ik me af in welke mate het Parijse netwerk van dealers een ingang heeft gevonden in de Brusselse drugsmarkt. In ieder geval is de bredere Brusselse context enorm vruchtbaar voor zulke drugsproblematieken, alleen al door de nabijheid van de Antwerpse haven en verschillende drugslabs.”

Belangrijker dan origin stories zijn volgens Laniel dan ook oplossingen. Maar net daar botsen hulpverleners in het geval van crack op een muur. “Een wonderoplossing bestaat niet.” Dat heeft alles te maken met het ongeziene verslavingsrisico van crack. Een medicijn dat verslaafden kan helpen, zoals methadon bij heroïne, moet nog uitgevonden worden.

Harde aanpak

Waar de drugsanalist alvast niet warm voor loopt, is een harde politionele aanpak waarbij kwetsbare mensen bij wijze van spreken van punt a op punt b gedropt worden, zoals in Parijs veelvuldig is gebeurd - een tactiek die ook doet denken aan de actie aan het Zuidstation van afgelopen zaterdag.

Meer dan tweederde van de 56 mensen die zaterdag werden opgepakt, kreeg een bevel om het grondgebied te verlaten en was dus al snel weer op vrije voeten. Dat zij en andere dak- en thuislozen die al dan niet moeten opboksen tegen een verslavingsproblematiek vandaag of morgen opnieuw een plekje zullen veroveren aan het Zuidstation lijkt in de sterren geschreven te staan.

“Mensen wegjagen of verplaatsen is dus geen duurzame oplossing, zelfs al kan je zo’n stationsbuurt natuurlijk ook niet verder laten verloederen. Waarin wel heil gevonden kan worden, is ‘harm reduction’”, zegt Laniel.

Een deel van de oplossing ligt in crackpijpjes die worden uitgedeeld en gebruikersruimtes die het licht zien. Maar hoe positief de impact van dergelijke acties ook blijkt op zowel gebruik als overlast, dat punt is Brussel al even voorbij.

“En dus moet je eigenlijk naar een aanpak die veel meer middelen vergt, waarbij zorg en opvolging op allerlei niveaus worden voorzien aan gebruikers en netwerken van dealers tegelijkertijd zo maximaal mogelijk opgerold worden. Maar in de praktijk zal het nooit zover komen”, vreest Laniel. “En dus is de oplossing: op de best mogelijke manier omgaan met crackgebruik, want zodra de bal aan het rollen gaat, is crack heel moeilijk tegen te houden.”

Het ongeziene verslavingsrisico van crack, gepaard met het gebrek aan middelen en personeel, maken het in de meeste steden extreem lastig om de problematiek te bestrijden, zegt Laniel.

“Al is er zeker hoop: Brussel kampt nog niet zo lang met crackoverlast. Snelle en gerichte acties kunnen dus zeker hun vruchten afwerpen, al zullen de bevoegdheden van de verschillende overheidsniveaus dan beter op elkaar afgestemd moeten worden”, weet ook de Fransman.

Bredere plaatje

Het toenemende crackgebruik en de zichtbare en soms erg invasieve overlast die de drug met zich meebrengt, mogen vooral niet losgekoppeld worden van het bredere plaatje, benadrukt de drugsanalist.

“In vergelijking tot de manier waarop cocaïne grip heeft op verschillende domeinen van onze maatschappij, is crack eigenlijk nog vrij onschuldig. We zien dat cocaïne op alle vlakken groeit en dus meer schade berokkent: qua productie, gebruik, verslaving, geweld, overlast… Bovendien is het simpel: hoe meer cocaïne je hebt in de maatschappij, des te groter de kans dat meer mensen die coke gaan roken in plaats van snuiven.”

Of de crackepidemie in Brussel de deur op een kier zet voor de komst van andere verslavende drugs, wil Laniel overigens niet gezegd hebben. “Voor een fentanyl-epidemie zoals in de Verenigde Staten (met ‘tranq’ als recente uiting, red.) hoeven we hier niet te vrezen. De achtergrond van de opkomst van die pijnstillers kent farmaceutische redenen die hier in Europa niet denkbaar zijn.”

“Wat mij wel zorgen baart, is het feit dat er in West-Europa kartels met wortels in Mexico actief bezig zijn met de productie van crystal meth”, besluit Laniel. “Dat zij op een dag, door de groeiende populariteit van drugs, beslissen om ook fentanyl te maken, zou mij helaas niet verbazen.”