Gedwongen huwelijken in Brussel: twee vrouwen getuigen

Slachtofferorganisaties begeleiden jaarlijks meer dan honderd Brusselse meisjes die onder dwang moeten trouwen.
Een 26-jarige vrouw wilde anoniem voor onze camera’s getuigen. Vijf jaar geleden moest zij tijdens een vakantie in Albanië onder dwang een man kiezen om te huwen.

Ook in Brussel moeten vrouwen trouwen met een man die ze niet zelf kiezen. Slachtofferorganisaties begeleiden hier jaarlijks honderd meisjes die onder dwang huwen. Wie zijn ze, en waarom wil hun familie zo graag beslissen over hun partner? Twee vrouwen getuigen.

Lea* is 21 als ze met haar ouders op vakantie naar Albanië gaat, het land dat haar ouders voor haar geboorte al hebben verlaten. Ze is er al vaker geweest, maar dit keer is de vakantie voor haar niet gewoon een onschuldige zomer vol familiebezoek. Haar moeder wil dat ze trouwt met een Albanees. En daarom moet Lea met verschillende mannen en jongens iets gaan drinken, en zien of het klikt. “Ik wilde absoluut niet,” zegt de Brusselse. Ze steekt haar lange zwarte haar achter haar oor, terwijl we haar spreken aan de vijvers van Elsene. “Ik had niets tegen hen, maar dat is niet hoe ik me het leven van een koppel voorstel.”

Maar voor haar moeder dringt de tijd, het einde van de zomer nadert. Ze zegt dat ze niet zullen terugkeren voor Lea een van de kandidaten uitgekozen heeft. Het wordt de laatste uit de rij, een man van 23. Daarna gaat het snel. De familie wordt op de hoogte gebracht. De verloving ligt vast als Lea naar Brussel terugkeert. Drie maanden later staat een nieuwe trip naar Albanië gepland: om te trouwen.
De huwelijksnacht is vreselijk, een van de ergste nachten die ze ooit heeft meegemaakt, zo vertelt ze. “Ik heb geweend, veel geweend. Het was alsof ik in een film zat. Ik geloofde niet dat ik dat was. Je droomt van een huwelijksnacht met iemand die je graag ziet. En daar zit je dan, met een zo goed als wildvreemde man.”

Ze klemt haar tanden op elkaar, en probeert haar kersverse echtgenoot een kans te geven. “Misschien hadden mijn ouders wel gelijk. Moeders willen tenslotte het beste voor hun kinderen.” Vijf maanden later, als haar echtgenoot alle nodige papieren heeft, trekt hij bij Lea en haar ouders in.

Maar ook in Brussel blijft de liefde uit. Haar echtgenoot blijkt geen slechte man, hij is vriendelijk, lacht, ze maken grapjes samen, maar hij voelt nooit als meer dan een broer of een vriend voor haar. Toch deelt het koppel het bed: Lea wil geen slechte echtgenote zijn. “Zo zijn we opgevoed, dat is wat we horen van kleins af. De vrouw moet het perfecte voorbeeld zijn, ze moet alles goed op orde hebben, het huishoudgeld, het eten, het werk. Ik prentte mezelf in dat het normaal was.”

’s Nachts vlucht ze weg in haar werk, als receptioniste in een hip hotel. Dat komt goed uit, zo hoeft ze niet bij haar man te slapen. Tegelijk confronteert haar werk tussen de reizende jongeren haar met iets dat ze zelf niet heeft. “Zo zou mijn leven ook moeten zijn, zei ik tot mezelf. Ik moet nog zoveel dingen ontdekken, ik wil ook die reizen maken, zoals zij.” Bovendien heeft ze drie jaar lang een verborgen relatie met een Brusselaar op wie ze wel verliefd is. Die relatie beëindigt haar moeder, door het telefoonnummer van zijn moeder op te sporen en een hartig woordje met haar te praten. Want: Lea’s man moest en zou een Albanees zijn. Ook nu, vijf jaar later, Lea is al 26, blijft haar moeder hopen dat het vroeg of laat zal klikken tussen Lea en de man die voor haar is uitgekozen. Soms lijkt het goed te gaan, maar schijn bedriegt. “Dat ze ons ziet lachen samen betekent niet dat het goed gaat. Het is vijf jaar geleden, het is meer dan genoeg.”

Vluchthuis

Ergens anders in Brussel maakt een meisje uit Guinee een andere keuze. Goed verscholen achter de façade van een gewoon woonhuis, verblijft Assiatou* in een vluchthuis voor vrouwen. Hoewel ze met haar tengere figuur een breekbare indruk maakt, klinkt ze vastberaden als ze haar verhaal vertelt.

Lang woont ze nog niet in België als haar moeder op de proppen komt met het idee om te trouwen. Ze is amper zeventien jaar, wil net beginnen te studeren, maar haar moeder heeft een ander plan. “Ze zei dat ze een man voor me gevonden had.” Veel weet Assiatou niet van hem, behalve dat hij een Guineese man is die in Portugal woont.

“Ik zei dat ik er niet klaar voor was. Ik wilde liever wachten met een huwelijk. Mijn moeder zei dat ik er twee dagen over kon nadenken, maar ook daarna wist ik zeker dat ik liever eerst wilde studeren. Toen hebben we ruzie gemaakt. Ze gooide dingen naar me, ze sloeg me. Eerst dacht ik dat ze gewoon boos was, maar daarna merkte ik dat ze zich helemaal anders tegen me begon te gedragen.”
In de weken die volgen verandert het vreemde gedrag van haar moeder niet. “Ik mocht thuis niets meer eten, niet meer naar het toilet. Mijn moeder ontzegde me alles. Zo kon ik niet leven.” Als ze, met de hulp van de sociaal assistente van haar school, op zoek gaat naar een studentenjob, gaat het thuis van kwaad naar erger. “Ik kreeg twee opties: ofwel bleef ik en werkte ik niet, ofwel ging ik weg. Ik had geen enkele hoop meer. Ik nam mijn lot in eigen handen, pakte mijn spullen en vertrok.”

Dark Number

Assiatou en Lea zijn niet de enige vrouwen van wie de ouders zich mengen in hun huwelijk. Maria Miguel-Sierra ziet al dertig jaar lang talloze vrouwen passeren die door hun familie worden gedwongen te trouwen met iemand voor wie ze niet zelf kiezen. De directrice van de vzw La Voix des Femmes ontvangt me in haar kantoor in Sint-Joost-ten-Node. Haar organisatie werkt rond vrouwenrechten en educatie, en ondersteunt ook vrouwen en meisjes die onder druk van hun familie moeten trouwen.

Exacte cijfers zijn moeilijk, begint ze terughoudend. “We spreken al jaren van een dark number.” Niet alle gedwongen huwelijken worden immers als zodanig geregistreerd bij de politie, en niet alle slachtoffers dienen een klacht in. Miguel-Sierra legt het tussentijds rapport van het ‘Nationaal Actieplan ter bestrijding van alle vormen van gendergerelateerd geweld’ op tafel en houdt haar vinger bij een tabel. In 2016 werd er één officiële aangifte gedaan in Vlaanderen, vijf in Brussel en acht in Wallonië. In tegenstelling tot een schijnhuwelijk, dat illegaal is en door Vreemdelingenzaken wordt opgevolgd, treden er bij een gedwongen huwelijk beschermende mechanismen in werking, verklaart ze. Daardoor komen de gevallen minder snel in de politiestatistieken terecht.

Bij de preventie- en slachtofferorganisaties liggen de aantallen dan ook een stuk hoger. “Als we alle platformen die werken rond de problematiek optellen, kunnen we stellen dat wij alleen al in heel Franstalig België ongeveer honderd meisjes per jaar begeleiden,” zegt Miguel-Sierra. Ze zegt bewust meisjes, want het gaat om jonge vrouwen tussen 17 en 23 jaar oud, die nog niet getrouwd zijn. De juriste wijst erop dat er daarnaast ook vrouwen zijn die getrouwd zijn onder dwang, maar pas later hulp zoeken omdat ze met problemen te maken krijgen, zoals huiselijk geweld.

Om vrouwen en meisjes zoals Lea te kunnen adviseren, richtte La Voix des Femmes met enkele andere organisaties het koepelnetwerk Mariage et Migration op. Dat netwerk heeft een telefoonlijn, die vier dagen op de vijf enkele uren bereikbaar is. “België is een land van migratie,” zegt Miguel-Sierra. “We mogen niet vergeten dat gearrangeerde en gedwongen huwelijken over de hele wereld veel voorkomen. Ook hier zien we het bij koppels uit Syrië, Afghanistan, Pakistan, India, Marokko of landen in de Balkan. Maar het komt ook voor dat Belgen, kinderen van tweede- of derdegeneratiemigranten, gedwongen worden. Ik heb de indruk dat het vaker voorkomt dan toen ik met dit werk begon. Een achteruitgang op het vlak van vrouwenrechten blijft een risico.”

Traditie

De redenen voor ouders om hun kind te dwingen, verschillen sterk. “We kunnen niet veralgemenen,” zegt Miguel-Sierra. “Soms gaat het erom een bepaalde traditie in stand te houden, of de seksualiteit van het meisje te controleren. Soms omdat ouders vinden dat het erbij hoort, of omdat ze hun dochter al op jonge leeftijd hebben uitgehuwelijkt. In sommige gevallen speelt een verblijfsvergunning een rol.” Gearrangeerde huwelijken zijn niet illegaal in België, maar ze kunnen in een gedwongen huwelijk veranderen als op een bepaald moment een van beide partners niet langer achter de verbintenis staat.

Assiatou weet niet wat de drijfveer van haar moeder was. Die trouwde immers zelf met de man van haar keuze. “Ook in Guinee ken ik geen meisjes die worden verplicht om te trouwen. Ik had het weleens op de radio gehoord, maar ik wist niet dat het ook mij kon overkomen.” Van november vorig jaar tot maart dit jaar probeert ze zich uit de moeilijke situatie te worstelen. Haar moeder biedt haar, behalve een dak boven haar hoofd, niets aan. Tenzij ze akkoord gaat om te trouwen. “Vanaf januari kreeg ik hulp van mijn sociaal assistente. Dankzij haar kon ik ’s middags op school eten. Soms gaf ze me eten mee voor tijdens het weekend, en ze bezorgde me adressen waar ik tijdens de vakantie terechtkon voor een maaltijd.”

Voor Lea zijn de beweegredenen van haar ouders duidelijker. “De Albanezen zijn een trots volk, ze houden er niet van om met andere nationaliteiten te mengen.”

“Mijn moeder heeft een jaar niet met mijn zus gesproken toen ze trouwde met een Belg. Bij mij dreigde ze me te verbannen uit de familie als ik niet met een Albanees zou trouwen. Mijn moeder is zelf op haar zestiende moeten trouwen, een aantal vriendinnen in België is hetzelfde overkomen. Dat argument gebruikte mijn moeder om me te overtuigen.

‘Al je vriendinnen zijn getrouwd, alleen jij blijft nog over.’ Als je ouder bent dan 25 en niet getrouwd, dan is er iets mis met je, dat is het idee dat leeft. Ik ben blij voor mijn vriendinnen, voor een aantal pakte het goed uit, ze hebben kinderen nu. Maar mocht mij dat overkomen, zou ik nog veel meer klem zitten, denk ik.”

Een uitweg

Soms kan er door te onderhandelen met de familie een oplossing worden gevonden, zegt Miguel-Sierra. Een meisje kan bijvoorbeeld gaan studeren in het buitenland, of tijdelijk bij vrienden wonen. In sommige gevallen moet de vrouw volledig breken met haar familie. Dan komt ze, zoals Assiatou, terecht in een vluchthuis voor vrouwen.

Problematisch volgens Miguel-Sierra is dat er voor slachtoffers van geweld vaak lange wachtlijsten zijn. Bovendien gaat het om een groep heel jonge vrouwen, die vooral gespecialiseerde begeleiding nodig heeft die hen helpt om zelfstandig te wonen en volwassen te worden. Het Verdrag van de Raad van Europa inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld schrijft voor dat er gespecialiseerde hulpverlening moet komen. “Ik hoop dat dat wordt vertaald naar concrete stappen in het volgende Actieplan tegen gendergerelateerd geweld,” zegt Miguel-Sierra.

Lea woont vandaag nog bij haar ouders, met haar man. “Een collega zag me een tijd geleden huilen. Ze zei dat het zo niet langer verder kan. ‘Word wakker. Je bent hier geboren, dit is niet normaal. Je moet leven, ga weg uit die situatie.’ Maar dat lukte me niet. Ik heb een maand nagedacht, je neemt zo’n beslissing niet zomaar. Ik ben geen egoïstisch iemand, mijn ouders ook niet. Als ik ga scheiden, wat gebeurt er dan met mijn man? Hij heeft hier geen familie, hoe zal het met hem aflopen? Belandt hij op straat?”

Die vragen spoken al jaren door Lea’s hoofd. “Ik heb geprobeerd met hem te praten. Ik zei dat het voelt alsof ik lieg, maar dat ik tenminste geprobeerd heb dit huwelijk te doen slagen. Ik heb hem gezegd dat ook hij moet proberen een leven op te bouwen naast dat van mij. Toen begon hij vreselijk te huilen. Zo hard dat mijn moeder wakker werd en zich ermee ging bemoeien. Ze zei dat ik gek was, en dat ik niet wist wat ik zou verliezen. Dat hij bij mijn moeder zou blijven als ik zou scheiden. ‘Als jij wil vertrekken, vertrek dan maar.’” Die woorden heeft Lea ter harte genomen. Op dit moment zoekt ze uit welke stappen ze moet nemen om een scheiding aan te vragen.

* Om onze getuigen niet in een onveilige situatie te brengen, hebben we schuilnamen gebruikt. Ook enkele andere persoonsgegevens zijn veranderd om hen onherkenbaar te maken. De research hiervoor werd gedaan door Stefanie Nijs en Nadia Naji.

Brussels beleid

In de meeste Brusselse gemeentes zijn er geen gedwongen huwelijken in de statistieken te vinden. Bij de Stad Brussel maakte topambtenaar Rose Van Malderen maar drie keer in haar carrière van veertig jaar een gedwongen huwelijk mee. Bij de gemeente Schaarbeek klinkt het dat gedwongen huwelijken moeilijk te detecteren zijn. Equal.brussels en Brussel Plaatselijke Besturen (BPB) constateerden tijdens workshops met verschillende gemeentes dat het verschil in kennis rond het onderwerp groot is.

“Kennis over belangrijke zaken zoals het onderscheid tussen een wit, grijs of gearrangeerd huwelijk ontbreekt soms,” zegt Pieter-Jan De Buyst, Gewestelijk Coördinator Partner- en Familiaal Geweld. “En in Brussel Stad wordt bijvoorbeeld, als er één partner uit het buitenland komt, standaard een interview afgenomen met beide partners in een aparte ruimte. Andere gemeentes zeggen dat ze daar geen tijd voor hebben.”

“Het is jammer dat het zou afhangen van de gemeente waar iemand woont of een gedwongen huwelijk kan worden ontdekt.” Volgende maand maken equal.brussels en BPB de conclusies van de workshops over aan staatssecretaris voor Gelijke Kansen Bianca Debaets (CD&V).