BIG CITY. Napoleon zond geheime signalen uit vanop de Brusselse kathedraal

Op de noordtoren van de kathedraal staat een vlaggenmast, maar liet Napoleon er ooit geheime signalen uitzenden?

Het antwoord is 'ja' en dat deed de kleine keizer met behulp van een optische telegraaf, uitgevonden door de Franse priester Claude Chappe kort na de Franse Revolutie. In minder dan 25 minuten kon die 'Chappe-telegraaf' boodschappen seinen tussen Parijs en Rijsel. En dat gebeurde via een telegrafielijn, die bestond uit een aaneenschakeling van optische telegrafen die elke tien tot vijftien kilometer op een heuvel of een toren werden geïnstalleerd.

Elke telegraafpost bestond uit een verticale ladder met daarop een mobiele dwarsbalk met beweegbare vleugels. Met katrollen en hendels konden die onderdelen verschillende posities aannemen, die overeenkwamen met ruim 25.000 codes die stonden voor bepaalde letters, cijfers, woorden en geografische termen.

Een boodschap seinen ging als volgt: de directeur van een telegraaflijn zette een boodschap om in codes op basis van een codeboek, waarop de eerste telegrafist de tekens vormde door de hendels en katrollen te bewegen. In de volgende telegraafpost kon die code gelezen worden met een verrekijker en dan gekopieerd worden. Een procedure die werd herhaald tot het bericht op zijn bestemming was, waar alle tekens werden omgezet naar het originele bericht. Zo konden berichten met een toen ongeziene snelheid over grote afstanden worden doorgeseind. Noem het gerust de 'gsm van Napoleon'.

Het principe van de optische telegrafen bestond al sinds het einde van de 17e eeuw, maar het systeem van Chappe werd pas ontwikkeld in de context van de Franse Revolutie eind 18e eeuw, toen hij in 1792 zijn uitvinding voorstelde aan de Franse revolutionaire overheid. Die was meteen verkocht, gezien de politieke en militaire context toen.

Frankrijk was in oorlog met de Oostenrijkse Nederlanden aan zijn noordgrens en snelle communicatie met Parijs zou een militair voordeel kunnen opleveren. Bovendien paste een performant communicatiesysteem binnen de nieuwe staatsidee: een gecentraliseerde staat met Parijs als beslissingscentrum van waaruit verschillende departementen werden bestuurd en gecontroleerd.

Ligne du nord

In 1793 werd een eerste telegrafielijn aangelegd tussen Parijs en Rijsel, de ligne du nord. Een uitbreiding van die lijn naar het huidige België kwam er onder Napoleon, met posten in Sint-Denijs, Tiegem, Sint-Maria-Oudenhove, Sint-Antelinks, Nukerke, Pamel, Dilbeek en Brussel. Die laatste telegrafiepost kwam boven op de noordtoren van de Sint-Michiels- en Sint-Goedelekathedraal. Op 15 mei 1803 kwam daar het eerste bericht binnen: de cijfers van de Parijse loterij.

Later werd de lijn nog doorgetrokken naar Antwerpen en Amsterdam, maar toen de Fransen zich in 1814 moesten terugtrekken, werden veel telegrafen ontmanteld, opdat ze niet in handen zouden vallen van de vijand. Vermoedelijk gebeurde dat ook met de telegraaf op de kathedraal van Brussel. Zoals de meeste telegrafen van Chappe is deze constructie alleszins niet bewaard.

Meer weten? Lees het in Een tijding met de snelheid des bliksems. De optische telegraaf in De Nederlanden (1800-1850) van Rob Korving en Bart van der Herten.

• VOLGENDE KEER Waarom onderzocht een Brusselaar ooit de tatoeages van 6000 gedetineerden?

Zelf ook een vraag voor Big City? Stel hem hier