Drugsgeweld laait op: 'Duits cannabismodel kan gamechanger worden voor Europa'

Volgens Smart on Drugs, de groep experten en hulpverleners die voor de regulering van drugs pleit, is de nieuwe golf van geweld in Brussel het zoveelste bewijs dat een repressieve drugsaanpak niet werkt. "In Uruguay is de zwarte cannabismarkt zo goed als volledig overgenomen door een gereguleerd overheidssysteem", zegt criminoloog Steven Debbaut.

Het drugsgeweld in Brussel gaat crescendo, maar voorlopig ontbreekt het aan pasklare oplossingen om de spiraal van geweld snel te doen stoppen. Politici wijzen naar elkaar, parketten kijken tegen stapels dossiers aan en van de politie liggen dealers niet wakker.

Als antwoord op een discours dat focust op repressie en meer blauw op straat – de war on drugs – predikt de experten- en burgerbeweging Smart on Drugs een benadering van druggebruik waarbij het vertrekpunt gezondheid is in plaats van criminaliteit.

Jullie zijn ervan overtuigd dat decriminalisering van drugs leidt tot minder problematisch gebruik.

Steven Debbaut: "Onze beweging bestaat niet alleen uit profs, maar ook uit een heleboel hulpverleners. Zij hebben terreinkennis. Een van onze kernideeën is inderdaad dat wie drugs op zak heeft, en daarmee betrapt wordt, niet automatisch een pv krijgt en in een juridisch systeem belandt, zolang je onder een bepaalde grens zit."

"In Portugal, een van de pioniers op het vlak van de decriminalisering van drugs, word je dan uitgenodigd voor een gesprek bij een commissie, waar dan de hand naar hulpverlening wordt uitgereikt. Maar laat me benadrukken dat 85 procent van de druggebruikers vandaag al een recreatieve gebruiker is. Dat cijfer kan dankzij decriminalisering nog omhoog."

De bekendste voorbeelden van drugs decriminaliseren, of zelfs legaliseren, is de omgang met het recreatief gebruik van cannabis in landen zoals Portugal en Spanje, sommige Amerikaanse staten en binnenkort ook in Duitsland. Zorgen die ontwikkelingen ook voor een daling van het gerelateerde drugsgeweld?

Debbaut: "De aanbodzijde blijft illegaal wanneer je voor decriminaliseren kiest. Het biedt dus geen oplossing voor rivaliserende bendes en het geweld dat daarmee gepaard gaat. Daarvoor moet je de aanbodzijde ook gaan reguleren. Decriminaliseren is vooral een goed idee met het oog op preventie en hulpverlening."

Het blijven beleidskeuzes die in wetten moeten gegoten worden. Is er politiek animo voor stappen in die richting?

Debbaut: "Het valt mij op hoeveel gewezen staatshoofden en regeringsleiders pleiten voor reguleringsmodellen. Bij actieve politici blijft er bij standpunten pro decriminalisering of regulering de vrees leven dat ze electoraal slecht gaan vallen. Toch heb ik de indruk dat meer en meer politici er een prioriteit van willen maken. Ik denk aan de Canadese premier Justin Trudeau, de Colombiaanse eerste minister of de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema."

Ook Brussels burgemeester Philippe Close (PS) kan tot die lijst gerekend worden. InTerzake zei Close gisteren trouwens dat de drugsproblematiek 'nog ernstiger geworden is door de massale aanvoer van cocaïne'. Is uw antwoord ook daarop: decriminaliseren?

Debbaut: "Onze visie staat los van de substantie. Maar uiteraard moet je rekening houden met de risico’s die verbonden zijn aan afzonderlijke drugs. Op basis daarvan kan je naar andere soorten reguleringsmodellen gaan. Daarbij moet het om een non-profitmodel gaan, in combinatie met maatregelen zoals een verbod op reclame. In het geval van cannabis hebben we bovendien ook de tools om de productie zelf in handen te nemen."

Bij cocaïne zit de criminaliteit aan het begin van de keten, bij de productie en distributie. Dat is ergens vergelijkbaar met alcohol, toen het verboden was tijdens de Amerikaanse drooglegging. Vandaag situeert de criminaliteit zich bij alcohol op het niveau van de gebruiker en dan vooral door de sociale gevolgen. Verschuif je bij decriminalisering de eventuele risico’s en het mogelijke geweld niet gewoon?

Debbaut: "Inderdaad, toen alcohol verboden was tierde de zwarte markt welig, met alle geweld vandien. De enige reden waarom de alcoholindustrie zo vreedzaam is, is de regulering van alcohol. Maar ik denk niet dat de criminaliteit gewoon van de ene naar de andere plaats in de keten verschuift. We zijn bijvoorbeeld voor nultolerantie van drugs – alle drugs – in het verkeer."

"Daarbij: is het product altijd de oorzaak van de criminaliteit? Was iemand die iemand slagen en verwondingen heeft toegebracht niet tot die daad overgegaan als hij niet onder invloed was van alcohol? Die link wordt vaak overschat, je kan dat niet altijd even eenduidig opmaken. Vergeet ook niet dat de de meeste mensen die een product illegaal gebruiken, geen criminele daden plegen. En ook het gebruik stijgt niet automatisch bij regulering. In Nederland ligt het cannabisgebruik bij 18- tot 35-jarigen lager dan bij ons."

In de Zwitserse stad Bern wordt aan een pilootproject gewerkt rond legalisering van cocaïne. Hoe kan zoiets er volgens u concreet uitzien?

Debbaut: "Wat betreft de productie ben je niet noodzakelijk afhankelijk van de invoer uit Zuid-Amerika. De farmaceutische industrie kan cocaïnevarianten produceren. Daarna kan je verschillende kanten uit."

"Bijvoorbeeld het apotheekmodel, een van de reguleringsopties voor cannabis in Uruguay. Gebruikers kunnen bij vergunde apothekers terecht voor hun roesmiddelen. Die apothekers geven dan informatie over de risico’s en gaan in gesprek over het gebruik. Uiteraard zijn er bepaalde regels: zo is er een leeftijdsgrens en een maximale hoeveelheid die je kan bestellen. Bovendien moet je, als je ingeschreven bent, onder een bepaalde maandelijkse of jaarlijkse maximumwaarde blijven."

Ook over het product zelf moeten dan duidelijke richtlijnen bestaan.

Debbaut: "Bij cannabis kijkt men internationaal naar een bepaald thc-gehalte, de belangrijkste werkzame stof die voor het roesgevoel zorgt. Bij cocaïne zul je dan afspraken moeten maken over de zuiverheidsgraad. Maar dat is een balans die je doordacht moet vinden. Want aan de ene kant wil je de gezondheidsrisico’s beperken, maar aan de andere kant mag je het product ook niet te licht maken, want dan gaat de zwarte markt daar wellicht op inspelen door sterkere varianten aan te bieden. In Uruguay is dat gelukt: daar is de zwarte cannabismarkt zo goed als volledig overgenomen door het gereguleerde overheidssysteem."

Hoe realistisch is decriminalisering of zelfs legalisering van cannabis, cocaïne of andere drugs in ons land?

Debbaut: "We weten dat de Vlaamse partijen daar in het algemeen eerder terughoudend over zijn. Bij de Franstalige partijen kijkt men er toch met een wijdere blik naar. Internationaal merk je dat de geesten aan het rijpen zijn. De taboesfeer errond smelt steeds nadrukkelijker weg."

"Er komt tegelijkertijd ook meer en meer kritiek op de war on drugs en op hoe we alcohol historisch hebben aangepakt: de minimumleeftijd van 16 jaar, de toelating van 0,5 promille in het verkeer, reclame, … In Duitsland treedt binnenkort een reguleringsmodel met cannabisclubs in, waar leden op maandbasis tot 50 gram wiet of hasj kunnen kopen. Dat Duits model zou wel eens een gamechanger kunnen worden voor Europa."