Weg met de masterbedroom: sociale woningen moeten meer inclusief

Meer vrouw op straat kenden we al, meer vrouw in de woontoren is een andere zaak. De Brusselse regering heeft een leidraad klaar om publieke woningen inclusiever te maken en dan vooral rond gender. “Nu keukens open en centraal in de woning staan, koken mannen meer. Waarom doen we dat niet met wasruimtes?”

Een keramiekatelier, houtbewerking, tips bij cv’s opstellen en andere begeleiding. Op de achttiende verdieping van de Brunfauttoren in Molenbeek, dit jaar na grondige renovatie weer bewoond, vinden alleenstaande mama’s hun weg naar werk en sociale steun. “We geven digitale lessen, zoals werken met grafische software, of helpen mama’s die hier een verjaardagsfeestje willen organiseren,” zegt Laura Baiwir-Papazoglou. De architecte en jobcoach helpt nu zestien vrouwen uit de toren en omliggende buurt. “Allemaal alleenstaande mama’s, maar sommige zijn al twintig jaar alleen, andere maar net,” zegt Baiwir. Creatieve therapie opent het gesprek, vertelt ze. “Ze leren elkaar om optimistisch te blijven. Wij begeleiden hen verder naar werk, voor wie dat nog niet heeft. En dat lukt.”

De gedeelde verdieping in de Brunfauttoren is een project van Groot Eiland met de openbare vastgoedmaatschappij Molenbeekse Woningen. Mimosa, heet het, maar architecte Baiwir wil zich niet beperken tot de achttiende verdieping. “Met genoeg geld zou ik de inkomhal beneden graag omvormen tot een gedeelde bieb met leeszaal en speelruimte voor kinderen.”

Het toont de geleidelijke evolutie naar inclusieve sociale woningen, met uitdrukkelijke aandacht voor de vrouwelijke bewoners. Cohousing voor sociale huurders, zeg maar, op maat van gezinnen in alle vormen en maten. Zowel bij single ouders als senioren in Brussel zijn vrouwen oververtegenwoordigd: bijna negen op de tien eenoudergezinnen worden hier gerund door alleenstaande mama’s, weten ze bij Brussel Huisvesting. Dat gaat om ruim 55.000 gezinnen. Ook in klassieker gezinsverband missen vrouwen in woonblokken of huurappartementen dikwijls ruimte voor huishoudelijk werk, dat nog altijd vaker op hun schouders valt, zoals wassen.

“In het straatbeeld en openbare plaatsen kwam de laatste jaren meer aandacht voor vrouwen, maar als het gaat om woningen is die denkoefening veraf,” zegt Baiwir. Een studiedag van Brussel Plaatselijke Besturen en equal.brussels bundelde afgelopen donderdag toch de laatste kennis en inspiratie voor vastgoedmaatschappijen die zulke woningen bouwen en renoveren.

“Het is inmiddels verplicht om een genderexpert aan te stellen in het architectenteam van nieuwe woningen of renovatieprojecten,” zegt Guillaume Sokal van de Brusselse Gewestelijke Huisvestingsmaatschappij. “Die expert moet aandacht hebben voor de goede praktijken rond gender en inclusie. Al is het nog niet verplicht om die tips allemaal toe te passen. We hebben gedefinieerd wat goed werkt, de uitvoering is de volgende stap.”

Wassen waarderen

Zo kwam er een gids met vrouwvriendelijke tips voor publieke woningbouw in samenwerking met Angela D. Die vzw is daarin gespecialiseerd en zit al mee achter het cohousingproject Calico in Vorst, met aparte flats voor eenoudergezinnen.

De tips gaan breed: van gedeelde en energiezuinige ruimtes om kosten te besparen tot kamers van gelijke grootte voor elke huisgenoot. “Nu slapen veel mama’s in een kleinere kamer en groeperen ze de kinderen in de masterbedroom. Het moet mogelijk zijn om een woning aan verschillende situaties aan te passen,” zegt Baiwir. Zo zijn alle keukens in de Brunfauttoren open geïnstalleerd, maar kunnen gezinnen die vrij laten afsluiten als ze dat willen.

Buiten de woning oppert de gids van Brussel Huisvesting onder meer betere verlichting in de gangen, die in sociale woonblokken vaak lang en anoniem zijn, en extra ingangen en buitenruimte voor het veiligheidsgevoel.

“Gangen en trappenhallen verbreden, laat toe dat bewoners er een eigen invulling aan geven. Zoals uitrusten in een zetel, samen spelen of eens een feestje organiseren. De ruimte is dan gedeeld, maar tegelijk een deel van thuis. Dat verhoogt het veiligheidsgevoel buiten de eigen woning,” zegt architecte Jade Warmé (UC Louvain). Zij renoveert als genderexpert de sociale woningen Clos des Lauriers Roses in Evere. Die zijn voorbehouden voor eenoudergezinnen en senioren, en moeten klaar zijn in 2030. Het is een van de eerste projecten met zo’n verplichte expert aan boord. “Omdat er sinds de verplichting nog weinig nieuwe projecten waren gepland,” zegt Guillaume Sokal.

Voorlopig op de vrouwvriendelijke agenda: de renovatie van de Gandhitorens in Molenbeek en de Brigittinentoren in de Marollen. Daar zitten vzw’s nu samen met de bewoners, ook vrouwen en jongeren, om hun specifieke noden te leren kennen.

En het kan soms in kleine dingen zitten, weet Warmé, die haar thesis schreef over de inrichting van wasruimtes. “Veel sociale woningen hebben geen aparte aansluiting voor een wasmachine, dus zetten gezinnen die in de keuken. Terwijl de meeste mensen hun was liefst zo dicht mogelijk bij de badkamer laten drogen en opbergen,” zegt ze. “In gedeelde wasruimtes is dan weer vaak geen natuurlijk licht of amper plaats om de was te drogen of te strijken.”

Net dat wassen en strijken blijft, volgens tal van studies, overwegend een vrouwentaak: in ruim zeven op de tien gezinnen neemt de moeder de was en de plas voor zich, leert een Vlaamse studie uit 2021. In Brussel is dat vermoedelijk nog meer. “Dat is anders voor koken. Nu keukens meer open en centraal in de woning staan, sinds de jaren 1980, is die taak gelijkgetrokken en doen mannen mee. Ik vraag me af of dat ook met wasruimtes kan. Met wat tafels en stoelen kan je er een gezellige plek van maken.”

Ze verwijst naar de cohousing La Borda in Barcelona, waar wasmachines in een centrale zaal staan en aan de wasdraden op het publieke terras ook kinderschommels hangen. “Daar doen veel meer mannen de was omdat de taak zichtbaar gewaardeerd is,” zo weet Warmé op basis van onderzoek.

Spontane strijkclubjes

In ons land is zo’n verband niet bekend, zeggen ze bij het kenniscentrum Samenhuizen vzw. “De locatie van een wasplaats in een gedeeld woonproject is niet top of mind, maar er zijn wel projecten die de ruimte zichtbaar laten aansluiten op de tuin of openstellen voor de buurt,” zegt stafmedewerker Roland Kums. “Je ziet dan soms spontane was- en strijkclubjes ontstaan, ook met mannen. Al zijn bewoners van cohousingprojecten gemiddeld vaker hoogopgeleid en wat progressiever in het huishouden.”

In sociale woningen met kwetsbare huurders vraagt een gelijke taakverdeling extra begeleiding en vorming, zegt Brussel Huisvesting in de vermelde gids. “Een wasruimte of andere zaal delen, betekent ook een betalingssysteem afspreken. Dat overleg nemen vastgoedmaatschappijen niet altijd graag op zich,” zegt Kums. “Daarom is het belangrijk om de toekomstige bewoners van meet af aan bij de inrichting van hun gebouw te betrekken,” vindt architecte Warmé, zoals nu gebeurt in Evere, bij de Gandhitorens en in de Marollen. Maar het is een uitdaging, zegt Sokal, omdat veel renovatieprojecten lang duren. “Dan haken kwetsbare bewoners sneller af.”

Voorlopig is het dus wachten op de goodwill van de genderexperts. Ontslagnemend staatssecretaris voor Huisvesting en Gelijke Kansen Nawal Ben Hamou (PS) vraagt dat de volgende regering haar vrouwvriendelijke tips in bindende wetgeving giet. Dat geldt trouwens ook voor woonprojecten voor LGBTQIA+-personen en andere vormen van inclusie. “De subsidies voor projecten als Mimosa lopen eind dit jaar af. Ik ben trots dat zij en de gids het daglicht hebben gezien, maar de deadline voor een volgende regering nadert om die te kunnen vernieuwen,” besluit Ben Hamou.