Vrijzinnig filosoof Hubert Dethier overleden

Emeritus-hoogleraar wijsbegeerte aan de VUB Hubert Dethier is zaterdag overleden in Jette. In 1997 won hij de Prijs Vrijzinnig Humanisme, een erkenning die later ook aan Jaap Kruithof en Etienne Vermeersch zou worden toegekend. Dethier werd 85.

Een week na de dood van Etienne Vermeersch is nu ook de vrijzinnige filosoof Hubert Dethier afgelopen zaterdag overleden. Decennialang was Dethier hoogleraar wijsbegeerte aan de Vrije Universiteit Brussel. “Hij was een zeer sociaal bewogen professor die enorm begaan was met de studenten”, herinnert emeritus-hoogleraar en oud-rector van de VUB Els Witte zich. “Hij was ook heel actief op vlak van onderzoek, een spilfiguur in een onderzoekscentrum over het vrije denken.”

In de jaren negentig, enkele jaren voor zijn emeritaat in 1998, was Jimmy Koppen, vandaag werkzaam bij de studiedienst van de Open VLD, een student van Dethier. “Hij was zeer veeleisend, maar tegelijkertijd ook erg betrokken”, vertelt hij. “Hij duldde niet dat er ook maar enig geroezemoes was in de aula. Hij eiste de aandacht van de aula op. Die was altijd gevuld. Achteraf bleek wel dat hij een zeer minzaam mens was die veel respect had voor studenten.”

'Vermeersch, Flam, Dethier'

Minzaam, respectvol en betrokken. Zo omschrijven ook anderen die de filosoof gekend hebben. “Maar hij was ook een teruggetrokken filosoof, in tegenstelling tot Etienne Vermeersch die regelmatig in de media verscheen”, zegt voorzitter van het Humanistisch Verbond Mario Van Essche. “Dethier gaf eerder lezingen – hij was een rustige verteller – en schreef boeken.”

Hubert Dethier hoort thuis in een reeks van belangrijke vrijzinnige filosofen in Vlaanderen. In 1997 kreeg hij de tweejaarlijkse Prijs Vrijzinnig Humanisme van het Humanistisch Verbond. Tien jaar later zou ook Jaap Kruithof die erkenning krijgen, Etienne Vermeersch volgde in 2011. “Aan de UGent had je Vermeersch en Koen Raes, die waren heel bekend. In Brussel waren er ook enkele kanjers”, aldus Van Essche. “Men had de legendarische Leopold Flam en daarna toch ook Dethier.”

Engagement

Wie Dethier goed gekend heeft, is Julien Libbrecht. Hij schreef Dethiers biografie, Denken in de spiegel (2015). “Hij had gedoctoreerd bij Flam, waarmee hij een beetje een haat-liefderelatie had, omdat Flam tamelijk autoritair was”, vertelt Libbrecht over hun moeilijke verhouding die met de jaren wel zou ‘verbeteren’.

Aan het begin van zijn carrière, in de jaren vijftig, was Dethier een geëngageerd marxist, tot de Russische Sovjettroepen Budapest binnendrongen in 1956 en de Hongaarse opstand bloedig neersloegen. “Toen besefte hij dat het Sovjetcommunisme een dictatuur was. Vanaf dan was hij een socialist”, aldus Libbrecht.

Zijn engagement bleef doorheen de jaren. “Hij was ook heel actief als lesgever voor vakbondsmilitanten in Vilvoorde, toen nog een echte arbeidersstad. Later, eind jaren tachtig, stond hij bij de gemeenteraadsverkiezingen op een lijst van Agalev”, vertelt Libbrecht verder. “Op dat vlak was hij mee. Hij kende het ecologische gedachtegoed.”

'Intellectueel, menselijk'

Professor Hubert Dethier was als hoogleraar wijsbegeerte aan de VUB de opvolger van Leopold Flam die door Dethier "de Sartre van de Lage Landen" gedoopt werd. Flam was niet alleen een groot filosoof, hij was als overlever van de concentratiekampen ook een man met een tragische levensgeschiedenis. Flam heeft ontzettend op het leven en de carrière van Dethier gewogen, zo vertelde professor Dethier aan BRUZZ-collega Danny Vileyn die Dethier in het voorjaar van 2010 heeft geïnterviewd voor Akademos, het blad van de VUB.

Danny Vileyn: “Het was op een vrijdagavond dat ik professor Dethier bij hem thuis in Vilvoorde ging interviewen. De professor kwam me met zijn auto ophalen aan het station en dat was nog maar het begin van een merkwaardig interview, een van de meest ingrijpende die ik in mijn journalistieke carrière heb afgenomen."

"Bij het betreden van de woonkamer werd ik onmiddellijk geconfronteerd met een reusachtig hobbelpaard voor Dethiers zoon met een mentale handicap. Het gesprek was zeer intensief, het was intellectueel heel uitdagend, maar ook zeer menselijk, Dethier werd bijwijlen zeer emotioneel.”

'Gekwetste ziel'

Danny Vileyn: “Professor Dethier was een gekwetste ziel, het leven had hem niet gespaard. Hij vertelde me dat hij altijd een goede echtgenoot en huisvader had willen zijn, maar Flam maakte dat gedurende een periode zeer moeilijk. Flam vond alleen werken de moeite waard, zo zei Dethier. Een namiddagje naar zee met zijn gezin om van het voorjaarszonnetje te genieten vond Flam, als overlever van de concentratiekampen, tijdverlies. Het is dan ook – tijdelijk – tot een breuk tussen beiden gekomen.”

“Na het gesprek wou professor een goede fles wijn kraken, maar toen liep het mis met mijn opname-apparaatje. Ik ben vliegensvlug naar huis gegaan en heb het interview uit mijn hoofd uitgeschreven. Omdat mijn opname mislukt was, hebben we elkaar drie dagen later opnieuw gezien om de tekst door te nemen, hij had maar één opmerking. We namen ons voor om elkaar nog eens te spreken, maar dat is er niet meer van gekomen. Mijn fout en daar heb ik nu spijt van, het is negen jaar geleden dat we elkaar gesproken hebben en af en toe dringt zijn definitie van ‘de mens als mislukkend dier ‘ zich bij mij op. Ik heb nooit college gehad van Hubert Dethier, maar de professor gaat me altijd bijblijven.”